88634 skanuj0042 (64)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody 132 nostki większe niż krajobraz: fitokompleks krajobrazowy (Matuszkiewicz 1978) oraz ekoregion (Wright i in. 1998).

Roślinność rzeczywista a roślinność potencjalna

Koncepcja

dzisiejszej

potencjalnej

roślinności

naturalnej

Działalność człowieka znacznie zmienia przyrodę krajobrazów naturalnych, dlatego mapa roślinności rzeczywistej, na której przedstawia się najrozmaitsze zbiorowiska zastępcze w stosunku do ich potencjalnych odpowiedników, wyraźnie odbiega od mapy roślinności potencjalnej. Jeśli zatem na mapie roślinności rzeczywistej w obrębie jednego obszaru siedliskowego widnieją monokultury sosnowe, polany śródleśne, powierzchnie zrębowe, łąki i pola orne, to na mapie roślinności potencjalnej cały obszar zajęty przez te zbiorowiska zastępcze zaznaczono jako jedno wydzielenie roślinności potencjalnej, np. bory mieszane (rys. 4.2). Z porównania obu map wynika, które tereny i w jakim stopniu przekształcił człowiek na skutek ich użytkowania i jak wielką wewnętrzną różnorodnością charakteryzują się obecnie poszczególne typy potencjalnych krajobrazów, co pozwala także ocenić stopień ich synantropizacji i ewentualne szanse renaturalizacji.

Pojęcie dzisiejszej potencjalnej roślinności naturalnej (w skrócie roślinności potencjalnej) wprowadził pół wieku temu Tiixen (1956). Oznacza ono hipotetyczną roślinność, która w konkretnych warunkach siedliskowych mogłaby się wykształcić na danym obszarze, gdyby dynamiczne tendencje roślinności rzeczywistej mogły się w pełni urzeczywistnić, tai., gdyby człowiek zaprzestał jakiegokolwiek użytkowania tego obszaru. Roślinność potencjalna jest pojęciem abstrakcyjnym. Jej roz-

Roślinność rzeczywista    Potencjalna roślinność naturalna

(zbiorowiska zastępcze)    (zbiorowiska klimaksowe)

granica krajobrazu -----granice obszaru siedliskowego

Rys. 4.2. Roślinność rzeczywista a dzisiejsza potencjalna roślinność naturalna — przykład efektów spontanicznej sukcesji zbiorowisk zastępczych na jednolitym (A) i zróżnicowanym (B) obszarze siedliskowym