84438 obraz9

„Starzec”, Istota Najwyższa Indian znad Rzeki Thompsona i innych Saliszów z głębi lądu, należących do grupy północno-zachodniej (Szusuap, Lilluet), mieszka w wysokich górach i wy-* twarza deszcz i śnieg drapiąc się w plecy. Kiedy pada śniegi Indianie mówią: „Starzec się drapie”; a w deszcz: „Wasz Dzia-i dek leje!”⁵² Według Szusuapów, kiedy „Starzec” skończył swoją robotę tu na ziemi, wstąpił do nieba, skąd czuwa nad ziemiąf zsyłając deszcz i śnieg ⁵³.

Okanagonowie (Salisze z głębi lądu, grupa północno-wschodnia)¹' wierzą w tajemną potęgę, którą określają imieniem „Ojciec Ta-* jemnica” albo „Wielka Tajemnica”, lub też, inaczej, „Wódz”,' „Wódz w górze”, „Tajemnica tam w górze”; jest to, jak się zdaje, ta sama osoba co „Starzec” lub „Odźwierny” w mitologii; przebywa zarazem blisko i daleko, jest poniekąd wszędzie, ale główna emanacja jego siły pochodzi z góry i dlatego właśnie wierzy się, że jego siedzibą są wysokie przestworza czy też słońce ⁵⁴.

U Coeur-d’Aleneów (Salisze południowi z głębi lądu) naczelne bóstwo, „Wódz z góry”, nazywa się (jak u Flat-head’ów, Płaskich Głów) Amotken. Opowiadają, że Amotken mieszka na najwyższych szczytach, skąd śledzi całą ziemię, może widzieć wszystkie kraje i rozumie, co jest potrzebne dla dobra ludzi. Innym ważnym bóstwem było Słońce, podczas gdy u Płaskich Głów (Salisze południowo-wschodni z głębi lądu) Słońce — jak się zdaje — stanowiło jedną osobę z Istotą Najwyższą ⁵⁵.

Indianie Klallam w stanie Waszyngton wierzyli, że niebo jest nad wszystkim, i starzy ludzie mawiali do swych dzieci: „Nie powinniście źle postępować, bo Niebo was widzi” ^5e.

Wpływy kultury północno-zachodniej stają się coraz mniej widoczne w miarę posuwania się ku południowi; dają się jednak jeszcze zauważyć u Indian znad rzeki Klamath w południowo-zachodnim Oregonie (szczepy Lutuam i Modok). Ich JCmukam-tschiksh albo K’mutatch, „Starzec naszych przodków” albo „Pierwotny Starzec”, zwany także „Naszym Starym Ojcem” albo „Ten w górze” pojęty jest jako stwórca świata i człowieka, ale postępuje jak nędzny zdrajca, istota nikczemna i bestialska, o wielu cechach zwierzęcych; przybiera często postać chytrej kuny i w tej właśnie postaci jest starszym bratem łasicy. Z drugiej strony objawia jednak pewne cechy słoneczne, między innymi w walce z burzliwymi mocami morza (sprawia rzeź grzmotom, ucina głowy północnemu i południowemu wiatrowi) ⁵⁷.

3. KAŁIFORNIJCZYCY

Kalifornia jest klasyczną krainą boskich stwórców i mitów

0    stworzeniu świata. Czynna wola Stwórcy jako początek świata

1    ludzkości to motyw, który w różnych wariantach występuje w mitologiach ludów — różniących się pochodzeniem, mową i obyczajami, ale ogólnie biorąc, bardzo prymitywnych (żyją przeważnie z myślistwa i zbieractwa) — rozproszonych po całej Kalifornii, od północnego do południowego krańca. Niektóre z tych istot twórczych, zwłaszcza w środkowej (środkowo-północ-nej) Kalifornii, odznaczają się wzniosłymi cechami, w których zdaje się realizować ideał boskości, tak drogi twórcom teorii zwanej „pramonoteizmem”. Pozostałe jednak są od tego ideału bardzo dalekie. Obok stwórców typu antropomorficznego dość wysokiego rzędu, jak Gudatrigakwitl szczepu Wiyot⁵⁸¹, czy jak Madumba czy Marumda wschodnich Porno⁵⁹, spotykamy inne bóstwa pojęte jako zwierzęta, na przykład orzeł u Szastów właściwych ⁶⁰ (a także Yokutów i innych szczepów południowej Kalifornii) ⁶¹, Srebrny Lis u Aczomawów i Atsugewów ⁶², a zwłaszcza Kojot u Porno nadmorskich, Miwoków nadmorskich, szczepów Wappo ⁰³ czy Patwin⁶⁴; w innych natomiast przypadkach Kojot występuje obok Stwórcy, jako jego współpracownik albo antagonista. Niektóre spośród kalifornijskich bóstw twórczych mają charakter księżycowy, na przykład Ketanagai — „Nocny Wędrowiec” — szczepu Wailaki⁶⁵, Taikomol — „Samotny Wędrowiec” — szczepu Juki z głębi lądu i Hucznom⁶⁶ Wonomi „Ten, który nigdy nie umiera” (czyli wciąż się odradza, tak właśnie jak księżyc) u Maidu północno-zachodnich ⁶⁷, Haikat u Maidu południowych czy Nisenan ⁶⁸. U Indian Kato natomiast istota księżycowa Nagaitcho zajmuje pozycję podrzędną w stosunku do stwórcy, którym jest Grzmot (Tcenes)⁶⁹; gdzie indziej również Grzmot jest istotą twórczą — Ehlaumel u Yuków nadmorskich⁷⁰, Makila u północnych Porno ⁷¹.

Co się tyczy wszechwiedzy, rzec można, że na ogół nie wystę-

339