CCF20090514002

108 l. Indukcja i wyjaśnianie

108 l. Indukcja i wyjaśnianie

•doksy elu I-S

PsychoterapiaJan miał poważne dolegliwości neurotyczne, poddał się psychoterapii i jego dolegliwości ustąpiły. Na pozór powrót Jana do zdrowia można wyjaśnić, zgodnie z modelem I-S, za pomocą następującego rozumowania: (1) Większość pacjentów neurotycznych w następstwie psychoterapii powraca do zdrowia (prawo statystyczne), (2) Jan poddał się psychoterapii, (3) z (1) i (2) wynika, że prawdopodobieństwo wyzdrowienia Jana było wysokie. Wątpliwość co do wartości tego wyjaśnienia powstaje, gdy weźmie się pod uwagę, że u wielu osób objawy neurotyczne ustępują samoczynnie. Przytoczone rozumowanie byłoby prawidłowym wyjaśnieniem, gdyby okazało się, że prawdopodobieństwo wyzdrowienia w następstwie psychoterapii jest wyraźnie wyższe od prawdopodobieństwa samoczynnego ustąpienia objawów. Sam fakt, że prawdopodobieństwa explanandum jest wysokie, nie gwarantuje trafności wyjaśnienia.

Witamina C i katar. Wedle rozpowszechnionego poglądu, zażywanie witaminy C jest wysoce skuteczne w leczeniu kataru. Z drugiej strony, katar niclcczony często ustępuje po kilku dniach. Żeby więc wyjaśnić w stylu I-S wyleczenie Jana z kataru za pomocą witaminy C, podobnie jak w' przykładzie z psychoterapią, nie wystarczy dowieść, że prawdopodobieństwo wyleczenia było wysokie. Musi ono być wyraźnie wyższe od prawdopodobieństwa samoczynnego wyzdrowienia.

gresja:

Atójnie

many

ymenc

many

(Na marginesie: żeby tego dowieść, trzeba wykonać podwójnie maskowany eksperyment kontrolowany - double-hlind experiment). O eksperymencie mówimy, że jest kontrolowany, jeżeli polega na porównaniu wartości badanej zmiennej w grupie poddanej działaniu badanego czynnika z wartością tej zmiennej w grupie kontrolnej, niepoddanej działaniu tego czynnika. W rozważanym przypadku chodziłoby o porównanie poziomu uleczalności kataru w grupie osób zażywających witaminę C z poziomem uleczalności kataru w grupie kontrolnej, której uczestnicy zażywają zamiast witaminy C placebo, to jest środek obojętny. O eksperymencie mówimy, że jest maskowany, gdy uczestnicy eksperymentu nie są informowani o tym, do której grupy należą, to jest nie wiedzą, czy zażywają witaminę C czy placebo. Maskowanie ma na celu neutralizację tak zwanego efektu placebo. Polega on na zdrowieniu pod wpływam samej wiary w sku-

¹¹⁵ Przykład pochodzi od Salmona.

teczność leku. Dzięki maskowaniu efekt placebo powinien wystąpić z równą siłą w grupie podstawowej i grupie kontrolnej, co pozwoli na rzetelne porównanie działania badanego leku z działaniem naturalnego mechanizmu odpornościowego. Bez grupy kontrolnej lub bez maskowania efekt placebo można byłoby błędnie przypisać działaniu leku, w tym wypadku witaminy C. Ekspeiyment nazywa się podwójnie maskowany, gdy osoby podające tabletki uczestnikom eksperymentu również nie wiedzą, czy podają witaminę C, czy placebo. Dzięki temu nie mogą one, nawet nieświadomie, zdradzić swoim zachowaniem, do której grupy należą poszczególni pacjenci eksperymentalni).

Paradoksy modelu I-S, < dals/y

Kila i paraliż postępowy¹¹⁶. Paraliż postępowy' (pareza, porażenie postępujące) jest formą kiły (syfilisu) trzeciorzędowej, która występuje wyłącznie u osób, które przebyły nieleczoną kiłę pierwszorzędową, choć występuje ze stosunkowo niewielkim prawdopodobieństwem

-    około 10%. Ewentualne wyjaśnienie zachorowania przez Jana na paraliż postępowy tym, że przebył wcześniej kiłę pierwszorzędową, intuicyjnie jest zupełnie prawidłowe, ponieważ powołuje się na przyczynę probabilistyczną. Tymczasem nie spełnia ono warunków modelu I-S, który wymaga wysokiego prawdopodobieństwa expla-nandum. Wynika stąd, że wysokie prawdopodobieństwo explanan-dum nie jest warunkiem koniecznym wyjaśniania statystycznego, podobnie jak poprzednie przykłady dowodzą, żc nie jest też warunkiem wystarczającym.

Nieprawidłowa moneta. Przypuśćmy, że gramy w orła i reszkę nieprawidłową monetą, dla której prawdopodobieństwo wyrzucenia orła jest równe 95%. Gdy wypadnie orzeł, wynik bez trudu znajduje wyjaśnienie na gruncie modelu I-S. Natomiast gdy wypadnie reszka, model I-S nic dostarczy żadnego wyjaśnienia tego zdarzenia. Tymczasem wyrzucenie reszki nie jest ani trochę bardziej tajemnicze (chociaż o wiele mniej prawdopodobne) od wyrzucenia orla. Jak zresztą sugeruje poprzedni przykład, nic ma powodu, by niskie prawdopodobieństwo zdarzenia miało wykluczać jego wyjaśnienie statystyczne. Jednak trudno uznać, żeby dwa przeciwne zdarzenia

-    wyrzucenie orła i wyrzucenie reszki - miały za explanans to samo prawo. Wówczas bowiem to prawo wyjaśnia wszystko, cokolwiek się zdarzy w wyniku rzutu kostką, czyli nic nie wyjaśnia.

ii6 przykład pochodzi od Serivena.