CCF20100108022

32 AIihj No wici u Jeżowa

humanistycznego renesansu, czerpiąc podniety / panegiryki i piirciiciyki' Zgodnie z zaleceniami poetyk panegiryki utrwalały dokonania wybitnych osobistości, czyniąc z nich przykład działań na rzec/ państwa w określonej historycznie rzeczywistości. Utwory parcnctyczne przedstawiały wzorn- naj bardziej cenionych zaangażowań politycznych (np. księcia, senatora, wodza, dworzanina)^{1 2 3 4} oraz rozważały uwarunkowania społeczne i polityczne życia ludzkiego. Teksty biograficzne upodabniały się do utworów pochwalnych i pouczających przez wyrazistą refleksję aksjologiczny oiaz aktywistyczną koncepcję cnoty jako czynu służącego dobru społecznemu * l^><Hiobnie |.ik panegiryka i parenetyka, teksty te nawiązywały wyraziście do tradycji an tycznej.

Eksponując związki elegii autobiograficznej z. konwcncjy wypowiedzi pochwalnych i pouczających per exemplum viiae, nic należy jednak zapominać o rozwiniętej na gruncie chrześcijańskim tradycji alternatywnej: autobiografii duchowej, która czerpała inspiracje z Wyznań św. Augustyna, i na progu renesansu znalazła swych kodyfikatorów w Daniem i Pctrarcc W obrębie elegii tradycja ta łączyła się w sposób naturalny z. Tristiamt Owidiusza. Konfrontacja obu paradygmatów, zaznaczająca się w clcgiacłi „o sobie samym”, wydaje się wielce pouczająca dla badacza kultury humanistycznego renesansu. Aby ją dostrzec i opisać, poddajmy „powolnej lekturze” analilycz nej treści antropologiczne tekstów najbardziej znanych: F.leyji VII z Trutiaw Janicjusza oraz elegii Życie Jana Duniyszka. Tok analizy odbiegać będzie od „klasycznej” interpretacji filologicznej, gdyż ma na celu rozpoznanie tych treści utworów, które są inspirowane nowymi, nic podlegającymi tradycji antycznej, ideami kultury renesansowej.

Klemens Janicjusz, Elegia VII Trislium liber I („Si tjiii eris olim nostri studiosus ob idque...”)

Hlcgia znana pod lytulcm O sobie samym do potomności powstała w Kraku wic w końcu I VII r , wydana /ostała w tomiku Tristiunt liber i mus, Var tanim elegiarum liber unus, Epigrummatum liber unus w Krakowie IS42 r⁰ Podręczniki historii literatury niezmiennie chwalą s/czerość Jamcjusza w pr/edstawinniu swoich losów, jako łez wierność humanistycznym hasłom w rodzaju homo sum et nil humanum olienum a me esse pulo. Pozostawiając tc hasła na boku, spójrzmy na tekst elegii jako na konstrukcję literacką, która w komunikatywnej lormie curriculum vilae ujmuje traktat o życiu godnym i spełnionym dzięki wierności indywidualnemu powołaniu oraz wynikającym zeń obowiązkom stanu. Wypowiedź na temat: „Jak stałem się poetą jak stałem się człowiekiem" ro/wija się tu w perspektywie koncepcji życia jako drogi prowadzącej przez, kolejne formy kształtowane, a następnie przezwyciężane ku dojrzałemu i zintegrowanemu człowieczeństwu osiąganemu wraz z realizacją ideału humaniias.

filcgia przekonuje, że pierwszą formę nowo narodzonego człowieka wyznacza geografia i historia miejsca, w którym przyszedł on na świat. W początkowych wersach czytamy o czasie narodzenia:

Siedemnastego był to zaś dzień listopada,

Kiedy w samo południc zobaczyłem świat,

W dzień, w którym po małżonce, co mu była zmarła.

Złożył przez rok noszona żałobę nasz król.

Ko Barbarze, krwi zacnej trcnczyńskicgo wilka,

(idy ku żalowi wszystkich porwała ją śmierć.

w i S—20

Dowiadujemy się też o miejscu:

Nad żnińskimi ba gna nu jest wieś Januszkowo Od jakiegoś Januszka nazwano ją tak Tędy pono wygodną mieli kiedyś drogę Nasi królowie z Gniezna jadący do Prus.

». s-s ⁵

) Dario

1

*    Spośród wiciu wymienimy biografie: G. Boccaccio: Trantudfo m łaude di Danie,

2

1351    1355; F. Villani: Vitae [...), koniec XJV w.; G. Vasari: l^/i/.' de' piu eccelłeati pil ton,

3

scułtori ed archUettori, 1550 oraz autobiografie: Ii. S. Piccolomini: Commtntnrii rerum memorahilai/n [...), B. Cellini: La vita, powsl, 1558. W literaturze polskiej I K allimach: De viia ei moribus Gregorii Sanoceruis, 1476; S. Orzechowski: Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego, powsl. 1561, wyd. 1773; R. Ilcidenslein De sita loannis Zamoscii, powsl. 1606; S. Reszka: Stanislai Hosii tita, 1587. „Żywoty* są lei włączone do dziel hiMoriogra-. licznych Marcina Bielskiego, Macieja Stryjkowskiego, Josta Ludwika Decjusza. Autobiografię literacką reprezentują: A. Trzeci es ki [7J: Żywot i sprawy poćciweyo iłachcica polskiego Mikołaja Reja, 1567—1568; Sz. Starowolski: Scriptorum Połonicorum Iłekatontas [ |, 1625, M. Stryjkowski: Sam o sobie i przygodach swoich w zwiedzaniu rozmaitych krata świata, 1582.

4

Koronnymi przykładami są tu: Erazm z Rotterdamu: Enchiridiaa militis chrl.uiani, 1501; N. M ach i a ve 111: // Prmcipe, powsl. 1512 1520. B Casliglionc: II Coriegiona, 1528; W. Goślicki: De optimo senatora, 1568; J. Kochanowski: Wzór pań mężnych, wyd. 1585—1586; J D Solikowski: Lukrecja rzymska i chrześcijańska, 1570.

*    Opis zasadniczych konotacji filozoficznych formuły antropologicznej, która dominuje w tych traktatach, znajdzie czytelnik w monografii E- O a r i n a: Filozofia Odrodzenia we Włoszech Przcł. K. Żaboklicki. Warszawa 1961.

5

K. Janicki: Carmina. Dzieła wszystkie. Przeł. F.. Jędrkicwicz. oprać J. Krokowski. J. Mosdorf. Wrocław 1966. Przekład F.. Jędrk icwicza zamieszczony jest także w Antologii poezji potsko-lacińskiej 1470 1543. Wstępem opatrzyła i oprać. A. Jelicz. Wyd. 2. zmienione. Szczecin 1985, s 248 253.