img173

dystrybucji jest system „tracking and tracing”, który umożliwia śledzenie drogi przebytej przez surowce, półprodukty i wyroby w łańcuchu produkcji i dystrybucji. Umożliwia to, po wykryciu wad krytycznych lub zagrożeń dla zdrowia i życia, dotarcie do nabywców pośrednich i końcowych oraz szybkie wycofanie wyrobów z rynku (np. żywności, wadliwych samochodów, opon itp.).

5. Asocjacje: towaroznawstwo - nauki techniczne

5.1. Innowacje

Systemy zarządzania jakością główny nacisk kładą na standaryzacją i formalizację procedur i utrwalają elastyczność przedsiębiorstwa na niskim poziomie. Elastyczność systemów produkcyjnych i organizacyjnych oznacza wzrost ich złożoności i konieczność podejmowania szybkich decyzji. Każda decyzja o wprowadzeniu na rynek nowego produktu czy nowej technologii obarczona jest dużym ryzykiem i wymaga znacznych nakładów i umiejętności. O ryzyku, które jest związane z nowym produktem świadczy fakt, że tylko kilka procent nowości (produktów lub nowych technologii) zadomawia się na rynku trwale. Nowe produkty czy nowe technologie są efektem wprowadzenia innowacji, wynikających z osiągnięć nauk ścisłych i technicznych. Innowacyjny przedsiębiorca ma szanse zająć pozycję lidera i zdominować na pewien czas rynek. Utrzymanie tego stanu wymaga od przedsiębiorstwa systematycznych, dalszych wysiłków w doskonaleniu produktu i procesów, obniżaniu kosztów i ceny zbytu, zwiększania liczby wariantów produktu lub możliwości użycia i na dłuższą metę nie jest to możliwe. Konkurenci rynkowi dążą do podobnych rozwiązań drogą imitacji (naśladownictwa) produktu lub technologii. Bardzo często twórczy naśladowca dostrzega znacznie lepiej niż innowator możliwości nowych modyfikacji i zastosowań produktu lub technologii, gdyż lepiej zna rynek i potrzeby potencjalnych konsumentów.

Sposobem na zwiększanie przewagi konkurencyjnej i procesowej opartej na elastyczności produktowej są różne rodzaje innowacji: przełomowe w skali światowej, oryginalne (w odniesieniu do materiałów, podzespołów, aktualnie stosowanych technologii), imitacje (naśladownictwo twórcze), modyfikacje istniejących produktów i procesów (ulepszenie, udoskonalenia). Innowacje mogą powstawać w wyniku planowego działania i w przedsiębiorstwie, w laboratoriach badawczo-rozwojowych lub uczelnianych. Ostatnio obserwuje się wzrost znaczenia strategii „wyciąganie innowacji” z zaplecza.

Wiodące przedsiębiorstwa lub koncerny opierają swoją strategię innowacyjności na dwóch filarach [68]:

•    „ssaniu innowacji przez rynek”, co oznacza wzrost roli konsumenta i badania jego potrzeb

i satysfakcji jako sił uruchamiających studia nad rozwojem nowych produktów,

•    osiąganiu doskonałości technologii i techniki (od strony naukowej i aplikacyjnej).

Przyjęcie takiej filozofii wymusza głębokie zmiany w dotąd stosowanej funkcjonalnej organizacji badań rozwojowych. Działalność R+D integruje nauki podstawowe, stosowane i ekonomiczne w imię trwałego sukcesu rynkowego. Działania wszystkich „aktorów” biegną w tym samym kierunku „łańcucha wartości” i mają układ procesowy [5, 22, 59], co wymaga dobrego systemu integracji informacji. Są też firmy, które integrują działalność badawczo-rozwojową z działalnością produkcyjną, ograniczając w ten sposób koszty i zyskując na czasie dochodzenia do innowacyjnych rozwiązań. Aby pokonać bariery w wymianie informacji, wprowadza się studia podyplomowe dla personelu działu badań i rozwoju z ekonomii i zarządzania, a dla pracowników' działu marketingu obejmujące własności produktu i technologię [68]. Jest to chyba najlepszy dowód na potrzebę istnienia towaroznawstwa.

Wiele innowacji powstaje w warunkach niekontrolowanych, przy okazji innych prac. Wypowiadane są poglądy, że innowacje rozkwitają tam, gdzie dozwolona jest elastyczność organizacyjna [60], że są nieprzewidywalne i potrzebują elastyczności myślenia i działania. Poglądy takie są bliskie schumpeterowskiemu typowi przedsiębiorczości. Pojawiają się też opinie, że proces powstawania innowacji musi być przewidywalny w każdym aspekcie [27,37] z dużym prawdopodobieństwem.

Procesy i produkty wygenerowane przez innowacje radykalne po pewnym czasie wymagają sekwencji zmian małych i usprawnień w duchu spirali jakości i cyklu PDCA Deminga. Po wyczerpaniu możliwości tkwiących w obecnej technologii i po doprowadzeniu jej do perfekcji wykonania potrzebna jest kolejna innowacja radykalna. Powstaje w ten sposób oscylatar innowacyjności [66]. Pojęcie oscylatora innowacyjności dotyczy też zmian struktury organizacyjnej przedsiębiorstw. Niektóre z nich mają nadal hierarchiczną strukturę organizacyjną z wieloma szczeblami pośrednimi. Z kolei inne dążą do struktury płaskiej, w której uprawnienia są delegowane w dół i mają większą elastyczność działania. Wreszcie jest wiele firm, które stosują oba typy struktur organiza-cyjnych. Na przykład firma Sharp stosuje struktury hierarchiczne w większości jednostek biznesowych, natomiast rozwój nowych produktów odbywa się w strukturze płaskiej.

W działalności innowacyjnej jednym z bardzo ważnych czynników decydujących o sukcesie jest czas reakcji na zmiany na przykład w potrzebach klientów lub w sposobach produkcji (innowacje). Na jego znaczenie zwracał uwagę np. J. Fox [17] podając przykład powolnego i zrutyni-zowanego producenta (USA, Europa) wobec innowacyjnego i przedsiębiorczego (Japonia). Podejście do dyskutowanego problemu jest wynikiem różnic kulturowych znakomicie przeanalizowanych przez Hampden-Tumer i Trompensaars [26].

Według B. Stokalskiego „innowacja jest jedną ze sfer działalności przedsiębiorstwa, w której szybkość - obok efektywności - jest szczególnie ważna [56]. Dotyczy to zwłaszcza tych sektorów gospodarki, w których cykl życia produktów lub technologii jest krótki, a przedsiębiorstwa wdrażają innowacje w czasie rzeczywistym.

5.2. Działalność badawczo-rozwojowa

Działalność badawczo-rozwojowa jest prowadzona na styku nauk podstawowych, np. przyrodniczych (fizyka, chemia, biochemia) i stosowanych lub inżynierskich, stanowiąc główne zaplecze innowacji technicznych, procesowych i produktowych. Trzysta największych korporacji międzynarodowych wydało na tę działalność ponad 200 bln $ w roku 1997. Liderami w tej działalności są: farmacja i ochrona zdrowia, elektronika i technologie informatyczne, a w dalszej kolejności przemysł paliwowo-energetyczny, przemysł kosmiczny i motoryzacyjny. W 5 Ramowym Programie UE przeznaczono na ten cel około 15 bln $. W obecnie realizowanym 6 Programie przeznaczono większe środki niż poprzednio i ustanowiono nowe priorytety: genomika i biotechnologia dla ochrony zdrowia, społeczeństwo technologii informatycznych, nanotechnologia (w tym inteligentne materiały i nowe metody produkcji), aeronautyka i przestrzeń kosmiczna, bezpieczeństwo żywności i ryzyko zdrowotne, zrównoważony rozwój i zmiany środowiska globalnego oraz prawa człowieka i rządzenie w UE. Ponadto opracowano i przyjęto Strategię Lizbońską, która zakłada szybki wzrost konkurencyjności UE i zrównanie się pod względem jej poziomu ze Stanami Zjednoczonymi do roku 2010 [58]. Priorytety ustanowione przez UE są bardzo nowoczesne i poznawczo ambitne, co nie oznacza, że pozostałe dyscypliny inżynierskie osiągnęły najwyższe stadium rozwoju. Konieczność „walki o czas” i ograniczone zasoby finansowe ze środków publicznych zdecydowały o konieczności wyboru najbardziej nowoczesnych dziedzin. Miarami zdolności nowoczesnej gospodarki do konkurowania są np. udział w handlu wyrobami nowoczesnej technologii, udział należności z tytułu sprzedaży/kupna wiedzy, liczba przyznanych patentów, nakłady na B&R itp. (por. [68]). Liderem w eksporcie produktów nowoczesnych technologii pozostają Stany Zjednoczone (21,70%) przed UE (17,6%) i Japonią (13,30%). One też przewodzą albo są w czołówce w pozostałych konkurencjach. Pozycja Polski jest w każdej z takich konkurencji bardzo słaba.

Wskaźnikami, które określają bardzo złą pozycję Polski w zakresie nowoczesności przemysłu sąnp. energochłonność (kJ/1 USD w PKB) i wydajność ogólna (wartość udziału PKB przypadająca na jedną osobę zatrudnioną w USD), które są kilka razy mniejsze niż w krajach UE (por. [68]). Oznacza to, że w gospodarce polskiej stosowane są przestarzałe technologie, wyeksploatowane urządzenia, niska jest wydajność i zła organizacja pracy, powstaje dużo odpadów i braków itp. Poprawa tego stanu będzie wymagać nakładów na technikę i technologię w większości branż.

Innowacyjność gospodarki, wysokość nakładów na badania i rozwój oraz na wzrost wartości kapitału ludzkiego, liczba patentów, lepsze umiejętności w eksploatacji maszyn, lepsze sterowanie procesami produkcvinvmi tr> tvllrn    - * '