IMG97

porał to to tund ■> the i—nrr m whidi uf toto atol aa óccarad u indialed by the Mana 'aad' cnmeteries with aa pin of CaHan had łlangóde dochc, anod ud pil burials c of Cłócto Orm Cuhure ta oaMral Poiond such to ftiueady Itolw pattcry showmf tmu od both a «to>Un argue m f*vour of t grad tu] penetration of »bto»rfidMhB(hidi»ji - 1988,p.272) Otton lyocal Ihfirtm of o section (ar na majarily) of hm Boa bana to aeu tymg to the toalh of (he ■mam hoadod (1. totaytom 1992, p 299; fet 1992, p. 211 II). Ttoeiodut wtmld harc tak en ptoor met artorpnutkn ad dni the* prorrmi u r tor atom compdnr lach of chranodapical odkę*, a tor Cłocto Orne Cul turo. Of aeoaaaiy, dumo I; aa pottery Aads (T Dybrowdi 19TT) wtoch are toto for ton porpoat

to to*" Cłocto Oran Cul turę nowlmii show to to l-atoi Culture finds. Thii soggests that tor ■aar paotocał) eonnectod (T Węgrzynowicz 1919, ■ap . IW, p. 577), ar rotor, that Cłocto Oran ręad from tto amnaaM of tto anralted rami u aaatiaa Colturt(T Węjtryaowici 19St.6ąa 7, 8, 14). Pnanraam Cuhure pot tery tooaa a ouator of erpai wito nad fonu dmdoped a tor ipheR of

Mn Lu sal] on Culture" (T. Węgrzynowicz 1988, figa-I i). Coaaaąumtly, tto hypotlwaii Cłocto Gran Culture was a allochtoatc demenl in tto regioo to tto rast of the Viłtah (S. Czopek 1992, p. 28 O) has to be yiewed as unjuttifled Schotan dcafing wito culturea younger than post-Lusatiaz rcaddy ref er to the łatter as "Paneranian-Oocto Culture”. tenuous amiłantiei and much morę apparaot differences betoa "PomenaiaB-Oocto" and Przeworsk Culture materia] such aa. duaoas han toto based almost oduavdy co pottery from "pif Cłoche Gran Cuhure cemeteries (T. Dąbrowska 1977; 1988). Ol tto otoer hand. wbite Poat-l usatian etanom are cteariy tegibkb Zarabantsy Culture reaareben rwa that ttoy use the tom "Pomennian-Cłoche” Culture eaduanły draw oa analogies (hm the Cłocto Oran Culture. Wbat u morę, analogies invoked bj tom are ahraya tak en from "purt” cemeteries, primarily from tte anaaroaad Wamw(K. V. Kasparowa 1992; S P. Pafkora 1992) We may •-■*» that m the "Pooeranian-Oocto" aDiance whsł denhped after a period of separate eaistenoe of both cuhum Cłocto Gran Cuhure snrvived as the culture-fotming factor It a interestmg that Cłocto Gran Culture farmi and ernamm tatioB are echoed by stanę lastorf Cuhure venełs, which are, at to same orne, anałogous to Zarubintsy pottery (K.V, Kasparow 1992; fig. 6,7). Tto distinct slylistic character of nasełs deyelopd onrntratńr tnetsof Europę wfaidt perhapawifl make itpoaahh to ttfiae tto ctoanofegy of the tete phase and the period d ertnetion of Cłocto Oran Cuhure

Kultura pomorska i kultura grobów kloszowych Razem czy osobno? Warszawa 1995

Tadeusz Malinowski

NIEKTÓRE ZAGADNIENIA ROZWOJU KULTUROWEGO U SCHYŁKU EPOKI BRĄZU I WE WCZESNEJ EPOCE ŻELAZA W EUROPIE ŚRODKOWEJ

Na wstępie mojego referatu nie sposób nie wyrazić zadowolenia, że oto, wprawdzie po 16 latach od pierwszego sympozjum poświęconego kulturze pomorskiej, które odbyło się w 1977 r. w Słupsku, doczekaliśmy się drugiej imprezy naukowej odnoszącej się w pełni do zagadnień związanych z tą kulturą. Wprowadzając w problematykę słupskiego sympozjum uznałem za pozytywną okoliczność, że bierze w nim udział liczna grupa przedstawicieli młodego pokolenia badaczy, a nawet studentów archeologu, co zdaje się dobrze rokować przyszłym dociekaniom nadkulturą pomorską (T. Malinowski 1979, s. 9). Miło jest mi zatem, że na obecnej konferencji spotykam kilku uczestników słupskiego sympozjum, w części należących do ówczesnego młodego pokolenia badaczy, że ponadto jest tu reprezentowana jeszcze młodsza generacja archeologów zajmujących się także kulturą pomorską Być może, iż to im właśnie uda się, w sposób bardziej zbliżony do prawdy, rozpoznać złożone problemy rozwoju kulturowego u schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza na naszych nianiach, niż to było udziałem mojego pokolenia.

Podejmując tę problematykę nie należałoby jednakże—o czym jestem przekonany — ograniczać się do rozpatrywania jej w bardzo wąskich ramach terytorialnych. Choć bowiem takie regionalne podejście jest bardzo pożyteczne dla uporządkowania zbioru danych i wychwycenia bardziej lokalnych i specyficznych form rozwoju kulturowego, to jednak nie daje ono pewnej podstawy dla uogólnień odnoszących się do rozłegłejazych obszarów. Tymczasem zaś — cnego przykłady można byłoby zaczerpnąć g rozmaitych epok i okresów pradziejowych, w tym przecie/ także ze schyłku epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza wiele elementów rozwoju kulturowego hm charakter inter regionalny, doznając niekiedy lokalnej modyfikacji z przyczyn rozmaitych i mc

zawsze łatwych do określenia. Najbardziej pożądanym podejściem byłoby więc połączenie obydwu sposobów rozpatrywania rozwoju kulturowego, co jednak — w warunkach aktualnego stanu badań schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza chociażby w skali ziem polskich — wymagałoby raczej nie indywidualnego, lecz zbiorowego podjęcia tego zagadnienia. Obawiam się, że nawet w dobie coraz to większego nasycenia nowoczesnym sprzętem badawczym naszych placówek archeologicznych, zwłaszcza tych znaczniejszych, nie byłoby to łatwe do zrealizowania.

Dlaczego o tym wszystkim mówię? Otóż dlatego, że na dotychczasowej ocenie rozwoju kulturowego ziem polskich we wczesnej epoce żelaza (myślę tutaj o klasyfikacji kulturowej zespołów reprezentowanych głównie przez groby skrzynkowe i podkioszo-we) w dużym stopniu zaciążyło dość wąskie, regionalne spojrzenie na tę problematykę

Jeśli chodzi o schyłek epoki brązu, to — ujmując rzecz najbardziej ogólnie — rozlegle obszary środkowoeuropejskie zajmuje przede wszystkim kultura łużycka (np. Z. Bukowski 1981, mapa 29; M Gedl 1985, s. 333; 1989, s. 502). Jest to kultura co dostrzegają wszyscy badacze bardzo silnie zróżnicowana wewnętrznie, dzielona zatem na szereg lokalnych grup i podgrup, aa której peryferiach istnieją zespoły nic przez wszystkich włączane w obręb tej kultury (np M Gedl 1980; 1989, s. 520 528; 1989a). Owo zróżnicowanie bywa podstawą do wysuwania sugestii (np. B Godiga 1980, s. 29 - 30) lub wręcz konkretnych propozycji (np J. Dąbrowski 1980. a 44 -47) podziału dotychczasowe; kultury łużyckiej na kilka kultur archeologicznych Zauważ-my jednak, ae owe propozycje nie zostały wprowadzone do praktyki postępowania badawczego (np. M Gedl 1989, s. 513 $14. I989a)

ł*