katafora kataleks hiperkataleksa katalekty katalog katalogi władców

KATAST AZA K VI Ali»RA 237

ku la Toru (< gr. kaiapkora = nic-aenie w dół. zrzucanie; ang. ktimphanz, fr. kaiaphorc. niem A ataphora, ros. Kamafhopa) — wiązanie składniowych ogniw w>powkdh za pomocą 7awnk> użytego w pozycji wyprzedzającej nazwę, do k tórej (en zaimek się odnosi i którą zastępuje. W odróżnieniu od —* anafory £L która poprzez /uimok nawiązuje do wypowiedzenia wcześokj-s/ego, k jest —* antycypacją i zapowiedzią wypo-wied/enin następującego późnij, w- którym znaczenie zaimka ulega konkrctyzacjL Mechanizm ten wyraźnie wzmacnia — spójność tekstu. Przykład k,: Matka wierzyła jego jknvm. bo kochała sytld U^eR° '">-syna\ ans

Kataleksa (< gr, katdleksis = zakończenie, ostatnia zgłoska: ang. catałexis* fr. caiaiexic. niem. Katalexc_% ros. Kama.»rKc*Ka) — w — metryce antycznej i w —* wierszu syłabotonacznym skrócenie ostatniej -* stopy —■ wersu lub —* członu wersowego o jej element słaby: —* sylabę krótką lub nieakccntowaną. W wierszu Ooczaso-wym (~* iloczas) zasięg k. był szerszy: mogiła pojawiać się również w —* nagłosie wersu jako l/.w. prokatalcksa. mogła obejmować równocześnie i nagłos, i —* klauzulę wersu jako tzw. dikatalcksa. mogła wreszcie pojawić się w dwóch ostatnich stopach wersu jako tzw. brachykatalcksa. W polskim wierszu syiabotonJ-eznym k. występuje często w klauzuli nieco rzadzioj na końcu członu praedśredniówkowegOL Podlegać joj mogą wyłącznie stopy zakończone sylabami nloakoentowanymi: —*• trochej. -* amfibrach, daktyl i —* pcon 111; w daktylu możliwa jest poza zwykłą k. urw kataleksa duża. obejmującą dwie ostatnie sylaby nieakcentowane. Np. trójstopowiec daktyliczny z dużą k. pne-platuny z dwustopowcem daktyłkznym kałalek-tycznym:

Któż by się lrupii, gdy w krąg Noe czarująca?

Chodź się powłóczyć śród łąk W blasku miesiąca.

(A. Fet. Cfcwłr aę    żwł iąk.

tłum. X. Twnm;

W stopach zakończonych sylabą akcentowaną, tzn. w —* jombie i w —» anapesoe. zdarza się tzw. hiperktttaleksa. czyli rozszerzenie ostatniej stopy wersu lub członu wersowego o jedną sylabę nicakcentowaną. Np. pięciostopowścc i&mbiczn> hi perk u t u lek t y czny:

Zido<u wę* naw/

(J. frfSirssriti'*() tf -• daleka, ty mezaeutpUmat

Umieszczenie w kiauzofa wtr%u pełnej stopy nazywa się akafaIHraą, Por. tyokopa.

Lil: M. Dłutka. T. Ktsryi. Kataleksa, [w zbiorze:] Sylabaismtzm. red. Z. Kopczyńska. M. R Mayeoowa. 1957; T. Koryi Hiperkataleksa, tamże: zob. też wiersz tylabotomczny, ao%

Katałckty * < gr. kaiolektOoós — niepełny; ang. cataiects, fr. catalectes, mem. Katalekten) — odmiana — antologii lob — wypisów. Zbiór wybranych fragmentów różnorodnych utworów lub całych utworów mewtefkich rozmiarów, tk

Katalog 4 < gr. katalogos * lista: ang. catalo-gue. fr. catalogue. niem. Katalog, ros. tutnuutoz) — wykaz lub spis przedmiotów należących do określonego zbioru (np. książek w bibliotece, dziel sztuki itp.j. uporządkowany według przyjętych metod Najczęstszymi zasadami układu k_ są; nkład alfabetyczny i okład rzeczowy, ten drugi porządkuje dzieła według określonych cech ich zawartości. K. bibhoteczziy składa się zazwyczaj z oddzielnych karteczek (fiszek), z których każda zawiera opis bibliograficzny określonego druku łub rękopisu. Dzięki rozwojowi techniki elektronicznej coraz częściej opracowywane są k. komputerowe, umożliwiające uzyskanie informacji

0    dziele, na ekranie komputera po wykonaniu przewidzianych programem czynności, tk

Katalogi władców — cykle utworów wierszowanych poświęconych charakterystykom królów

1    książąt — układane w porządku chronologicznym. Odmiana poezji dydaktycznej, upowszechniająca wiedzę historyczną; uprawiana w lit. staropolskiej od połowy XVI w_ np. Vitae Regum Polononan K_ Janickiego, Katalog monarchów i królów polskich W. Potockiego; w okresie zaborów anonimowe k.w. krążyły w obiegach iii. popularnej. Do XVH-wiecznych tradycji tego typu poezji nawiązał w XXX w. J. Ursyn Niemcewicz (—*■ śpiew historyczny), js

tłf Afi (gr.) zob. Mowa, Styl retoryczny

Kstasuua < < gr. katastasis = ustawienie, uspokojenie) — spiętrzenie dramatycznych powikłań, które w — tragedii antycznej poprzedzało bezpośrednio —* katastrofę, js