P1020639

B    ---------1

I S ( 1 .    wi/twłnuśf t

BH HB3 MB £§9§ wiwh /iw h

rai B| n pili i 1

Pn»a akadrtlmlj. nil mrln |...ludl'v<i.rj/ więkwm 'lofHiiu I*>łeg» nu wywarzaniu i micrrprrcnwamu g MA Zachodzą internujące paralele wmW akadrnu-kum» I tunstarni w /akirMe tworzenia i łnierpu*towania i/t*<z\ „wi-/ualnvrh’\ zwłaszcza że ci pierw m coraz obficiej wykorzystuj*} ni.1-miał fotografa /m. filmowy, telewizyjny i inny multimedialny. Te paralele są nawet bliższe w przypadku tych dyscyplin; które obejmuj;) pod to/ juko kluczowy element metocły badawczej. szczególnie w antropologii i geografii. Antropologia ma oczywiście specjalistyczną po<ld/ted/inę antropologii wizualnej, której pracę dobrze prezentuje niedawna Ihuultzing Thtory (L. Taylor 1994).

Gregory (1994) wydobywa historyczne znaczenie koncepcji ,.świata-jak(ł-w\stawy’’ dla pojawienia się w XVIII wieku geografii jako dyscypliny naukowej. Dyscyplina ta najwyraźniej rozwinęła się na podłożu wizualnego przedstawienia świata, świata pojmowanego i ujmowanego tak, jak gdyby był obrazem (Gregory 1994: 34). jest on przedstawiany jako obiekt wystawienniczy, do oglądania, badania i do doświadczania go (zob. Mitchell 2001). Ten proces „uobrazowienia” wiata dla celów podróży lub podróży w wyobraźni, lub też podróży innych odzwierciedlają szczególnie dvca narzędzia, za pomocą których geografia zorganizowała swoją wizualizację przestrzeni, mianowicie krajobraz)' i mapy. Takie techniki obra-mowywania służył)’ do tworzenia nie tylko obramowanego przedmiotu, lecz także widzów, objętych samym tym obramowywaniem (zob. Gregor)^- 1994: 37).

Krajobrazy¹ odgrywał)’ oczywiście wieloraką rolę w dziejach i pamięci kultur)' zachodnich społeczeństw. Warto odnotować dwa sensy. Po pierwsze, istnieje estetyczny sens krajobrazu, pewien szczególny sposób patrzenia, który pozwala artystom sprowadzać trójwymiarowe doświadczenia wzrokowe scenerii krajobrazowej do dwuwymiarowych obrazów. Takie obrazy okazują się mimetyczne w stosunku do danej sceny oglądanej z danej perspektywy. Oko, rzeczywiście jedno oko, zostaje uznane za centrum wizualnego świata. Cosgrove powiada, że w wyniku spojrzenia nazwanego przez nas władczym „[wjizualna przestrzeń stała się własnością jednostkowego, oderwanego widza” (1985: 49; zob. też Barrell 1972; Berger 1997; Bryson 1983; Cosgrove 1984; Jay 1993). W XIX wieku tę koncepcję krajobrazu jako perspektywy linearnej wzbogaciła roman-

tyt /iut kont *’|k j.i imtyi h przyród. wziiUiwhc l». d4ew«C7ych krajol* *’

/W. ^w których miał być iln%M>.ut< /.„,y |    IkkiI/k*!

wi«*k»/my*łowy zwiążęk jednostki H twiatnu jaj    ₍^>u

pptypłdkich jednak wa/na była /uklacłanai irlai ja j|g    _WIłłza/

/artysty wywieranej na ogl^(kmvui/(j|MTW<i»vanvm f₀ ptrr^*' miel* uprzywilejowaną perspektywę i nun kitmpm(iw_ltiiui wid«»k“ i ogliłJ^an'^a malowidła. Krajobraz wymaga o    im cnv » j*"l

przedstawienia (zob. Crawshuw i lirry 1097 o tych pojęciach w historii fotografii).

W

Po drugie, w XIX wieku w związku z ro/wojem geografii uks/tał-tował się domniemany naukowy sens kiajobra/u (/uh. Bar nos i J)un-can 1992; Gregory 1994; Rodaway 1904: 130-132). Krajobraz zaczęto pojmować jako swoistą syntezę elementów fizykalnyc h / ludzkimi, shiżącą konstytuowaniu określonego regionu. Niedawno sens krajobrazu wzbogacały pojęcia humanistyczne oraz kulturowe tjak w pojęciu „krajobrazu kulturowego”; zob. Relph 19H1, Iuan 1974. 1979). Również niektóre takie pojęcia krajobrazu w geografii zawierają w istocie kombinację koncepcji naukowych z estetycznymi, jak badanie Vidala de la Blachę krajobrazów różnych pays, w których za krajobraz uznaje się „tę część kraju, którą natura ukazuje spoglądającym na nią oczom” (Gregory 1994: 39). Meinig i 1979) zauważył ogólniej, że w rzekomo tej samej scenie może tkwić co najmniej dziesięć różnych sensów krajobrazu. Są to jego zdaniem: przyroda, habitat, artefakt, system, problem, bogactwo, ideologia, historia, miejsce i estetyka.

Chociaż mapy stanowią wtórne środki wizualnego przedstawienia, szczególnie związane z intensyfikacją obserwacji i nadzoru różnych krajobrazów, to są wyspecjalizowaną formą przedstawienia (Harley 1992; Rodaway 1994: 133—142). Są zupełnie odmienne od malowideł/obrazów. Jako szczególny rodzaj przedstawienia wizualnego mają kilka wyróżników: patrzą na świat z lotu ptaka, a nie z perspektywy rzeczywistego lub wyobrażonego ludzkiego podmiotu; obejmują rysunek skalowany i nie podejmują ścisłego lub realistycznego przedstawienia krajobrazu; rozmyślnie pomijają wiele jego aspektów; są silnie symboliczne, korzystają z wszelkiego rodzaju arbitralnych oznakowań, kształtów, linii, cieniowań itd.; na ogół stanowiły praktyczne pomoce dla kupców i urzędników państwowych, a zwłaszcza. dla wojska; pojawienie się ich na „Zachodzie” jest wyrazem specyficznie nowożytnego procesu kształtowania się wizualnej abstrakcji (Rodaway 1994: 133—134).