P1020647 (3)

M| whfcinl Ml ł -lal k fi uJ IffMfli. |riliiak Hu*HMHłf wJw ^ dystYniu}* m Mkmir dtwi^kiM |n( UfUi* iiipkwiiifkwlłłnł. jrfui /*' »in ołw-jmuje «nrir utłgfcwów I aiw*ln*lu i tnkitn4 H j

l^k /hu i/tfi. mkHi WMltUi irtdkiHir owddcn* Mil    BD dżwtąków

brbbs marnu. Metan* iMMirtliiinL 3 ti», BB gąs jfilnf] flffira jffi cł/ir RS|    mm iwiia w §py9 pt'/vrudył

lak »tę« ciotek. /apatii i diwięk M w^fHilruc obecne w naszym fliiWowYin połtncyaniii pmnxłv Trzeba wtai zbadil£, jak Ir /my -sh 1 wykot7v*mv.tnr do tdrnt>łiłuuji tego. co w jw»/t zególnyrh kulturach uwraża *ię za ^dewustację" środowiska i jak v| jłowią/ane / dominującym zmysłem wzroku Iivcłw tez łrędzie ustalić, jak mobilizacja ró/nych zmysłów prowadzi do różnych nakładających się przestrzennych skal problenum środowiska. jakie się wyłaniają i są poddawane krytyce w społeczeństwie lub w wiciu społeczeństwach.

Podsu m owa n ie

Najbardziej oczywistą konkluzją tej analizy byłoby stwierdzenie, że zmysł wzroku wraz ze stvoją zdolnością do organizowania innych, mniej dominujątych zmysłów oddziałał na przestrzeni dziejów / niezwy kłą siłą. (ego wpływ na to, jak traktujemy, rozumiemy i postrzegamy zmysłowo przyrodę był ogromny. Ma to wiele aspektów: obserwacja wzrokowa jako podstawa epistemologii i zachodniej metody naukowej; wpływ widzenia na inne zmysły i konsekwencje tego w sferze stosunków między klasami, płciami i grupami etnicznymi, rola wzroku w odniesieniu do podróży i estetycznej waloryzacji krajobrazu; specjalizacja zmysłów, a zwłaszcza wzroku pod koniec XIX wieku; uprzemysłowienie zmysłu wzroku i ogromny wpływ obrazów wizualnych, a potem symulacji; ogólniejsza waga technologii wizualnych, zwłaszcza fotografii, obrazów elektronicznych, map i krajobrazów; wreszcie, rola widzenia w odcieleśnianiu ludzkich relacji z przyrodą.

Wszelako widzenie nie było wolne od krytyki. Istniały pewne przeciwstawne tendencje: XX-wieczna krytyka wizualności tak żywo prowadzona przez francuską teorię społeczną; alternatywne paradygmaty wizualności, zwłaszcza barokowy; wpływ innych zmysłów, zwłaszcza powonienia; waga pamięci miejsc i trudność z ograniczeniem jej wyłącznie do wizualności; złożony, zapośredniczony i sporny charakter współczesnych „przyród”, który utrudnia ich percepcję zmysłową w prosty sposób; wyjątkowo rozległa gama różnych pr/e-

k P"“^c,» ""W gM ■ wyyiWi.ui. ,«*,**, _mtu ■ H określone środowiska |ą zagro/«/nr MfflH NBflj BBNj JJat/cgu ró/nc grupy społrc zne thntt/jB| u,_/ltr    1B

PP ‘ wiwi tm 9H H H l l

P tSf HI    B -

^,rmJ r? 'T'*¹,IH B k.~rr„

W na«ępny,h |H I Mm*,*

łowisku, jakie jtą /wiązki między takim pimt/epuntm a oi/hmi-lo^cią społecznych | kulturowych | alui ró/nv< | ijBj    ,, B

takie reakcje są osadzone w określonych jztakiylurh \pArt/ity<\\, /przestrzennych, zwłaszcza    ludzkiego /amtrs/kfwanta

Rozważymy, jak niekiedy odwołanie mc; do zmssk/w ora wykorzystywane do zakwestionowania abstrakcyjni m i planowego trskio-wanta przyrody, a także jakie g| związki między rosnącym /na/ /< niem naukowo-tec hnologic znych systemów ckspeickich | ważnością niektórych spośród bardziej bezpośrednich zmysłów L podłoża wielu dyskusji o środowisku między wiedzy laików a wiedzą Huprt -tów tkwi spór o zmysły i o ich redę w przeciwstawieniu do hardziej abstrakcyjnych i poznawczych form wied/y.

Zarazem te rozróżnienia są przecinane przez rozmaite uprze-strzennienia - by wrócić do Lefelnrea (1991 ). W szczególności zmysły trzymają się zwykle pewnej lokalności, pen żucia -lokalnego działania”. Poniżej zobaczymy, że jest wiele takich lokalizacji, konstytuowanych w terminach różnych zinysłobrazów, Będziemy jednak badać także, jak pojawił się temat globalnej zmiany środowi-ska i w jakim stopniu implikuje to odmiany rozumienia jir/cki a-czające sensy analizowane w tym rozdziale. Skupialiśmy tu uwagę głównie na tym, co Ingold nazywa „światem zamieszkanym, w praktycznym toku życia, a nie podczas oderwanej, nie/aanga/o-wanej obserwacji świata” (I993a: 40). Rozważymy wszelako pewne złożone związki między powstaniem „globalnego" poziomu środowiska a jednoczesną wagą rozwijania „perspektywy mieszkańca". Przechodząc na globalne poziomy analizy, będziemy musieli w pełni uwzględnić moc, niejednoznaczność i zróżnicowanie ludzkich zmysłów.