P1180348

132 Zenon Woźniak

szego stadium tego okresu (LT C*) ^1J. Datowanie kultury przeworskiej na stadium LT C* Jest także potwierdzone przez wystąpienie ceramiki typu kultury przeworskiej w chatach nr 3 i 8 osady w Nowej Cerkwi razem z fibulami typu Mótschwil, ^u, które są podstawowym wyznacznikiem stadium LT C* ^,ł. Jedynie długie zapinka typu A według systematyki J. Kostrzewskiego można datować pewniej na wczesne stadium tego okresu (LT C,). O jednej z nich. fibuli z Gniewowa, była już mowa wyżej. Spośród pozostałych związek z kulturą przeworską tylko fibuli z Lutomierska i Tuczna wydaje się być dość pewny ¹⁰- Nie jest to wystarczający argument dla bezspornego datowania początków tej kultury już od wczesnego stadium środkowego okresu lateńskiego, (a zwłaszcza do jego początków).

Jedną z najbardziej rzucających się w oczy cech wczesnej fazy kultury przeworskiej i oksywskiej jest przejęcie od kultury lateńskiej nie tylko szeregu form zabytków, lecz także zwyczaju wyposażania grobów w zapinki.

■ Krvter:a podziału środkowego okresu lateńskiego na 2 stadia i precyzyjniejszego rc-grar.icienia tego okresu od sąsiednich zostały przedstawione m. in. w nastąpującyck pracach: F. R. H od son, The L*a Tene Cemetery ot Munsin-pen-Ka;«. Barn I96S. s. 14 n.; A. Hiffner, Germania, t. 47: 1969. s. 233—243; H. Pol en z. Mżtd- und jpdclatćnezeiilicłie Brandgróber aus Dielzenbach, Land-krwis fVjnfiorH am Mcśn. Studien und Fcrschungen. N. F. z. 4: 1971, s. 31 n.; K. Pescbe 1. Em Graberfcld der jungeren Laienezeit in Vehlou>, Krcis Kyritz, V«rentiicftungen des Museums fik Vcr- und Friihgeschichte Potsdam. t. 6: 1073. a. 20 n.:    M Ciżrośf. Zur rclatiuchronoŁogischen SteUwng des jiingsten

Bonzontes keizischcr Grdberfelder in Mtihren, Archeologickć rozhlcdy, t. 22: 1970, *. 569 573; tenże Relotitmi chronologie kekskf/ch pohfebiSt⁹ na Moravi, Po-mśtkr arebeodogickć. t- 56:    1975, t 417—436.

w b. Czerska. Wyniki badań późnolateńskiej osady kultury celtyckiej kolo Nowej C«Wcvi, pow. Głubczyce, w latach 1958—1960. Wiadomości Archeologiczne, t 29: 1963. s. 200—201. 296, ryc. 6f. 1, 12d. 20a. b.

» Far. prace cytowane w przyp. 13.

w pcc e_ KaiiMraka, Fibule z późnego okresu lateńskiego i z początków okresu rzymskiego między Prosną i Pilicą, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Lodzi. Seria Archeologiczna, nr 14:    1967. s. 236,

tgbL 11 ti: T Mtkiewiei; Materiały ze zniszczonego cmentarzyska kultury jiijau-^J ta Tocznie koko Inowrocławia (stanowisko 3), Fontes Archaeologici Posc—ienses. L 20: 1975. s. 120. 134. Uhl. VII 10. Zespoły, z których pochodzą Tfci 1,, |    tego typu, jak wspomniana już fibula z Warszawy — Dotrzymy

i    _x Kaźmierza (J. Kostrzewaki. Die ostgermanische Kultur..., s. 15,

ryc. ił. rue są nam sr.ane, brak jest wiąc pewności czy wiązały się one z obiektami Z misranm stadium środkowego okresu lateńskiego mogą pocho-tez raektóre fibule jDuBoowe'* <J. Kostraewski. ap. cii., s. 25, 28. ryc. 11, 18; tenlf. Jeszcze o kulturze lateńskiej na obszarze byłego Królestwa Polskiego. Przegląd Arcbeclingiczny t. t, z. 3—4: 1921. s. 117), znane z zespołów kultury przeworskiej i oksywskiej.

a grobów męskich w broń ^,7. Zwyczaj len zaniknął na ziemiach celtyckich Europy środkowej wraz z końcem wczesnego stadium środkowego okresu lateńskiego, z okresów późniejszych groby są tam praktycznie rzecz biorąc nieznane Fakt, że ludność kultury przeworskiej zastosowała zwyczaje celtyckie, zarzucone po wczesnym stadium środkowego okresu lateńskiego, pozwala uznać cezurą między wczesnym i późnym stadium środkowego okresu lateńskiego jako terminu* ad c/uem lub antę ąuem dla początków kultur przeworskiej i oksywskiej. Przedstawione wywody umożliwiają wysunięcie hipotezy, że zanik kultury pomorskiej i grobów kloszowych nastąpił najprawdopodobniej pod koniec lub z końcem wczesnego stadium środkowego okresu lateńskiego. Jak wiadomo, brak jest danych dla datowania absolutnego cezury między wczesnym a późnym stadium tego okresu. Polowa czasu jego trwania przypada około połowy II w. p.n.e. Być może więc, w okolicach tej daty nastąpił zanik interesującej nas kultury. Nieco wcześniej, bo na początek II w. p.n.e., wypadałoby datować ten fakt, gdybyśmy uznali walor dla naszego tematu dat absolutnych proponowanych dla horyzontu materiałów typu Lunca Ciurei ż Mołdawii^lfl.

Zanik kultury pomorskiej na niektórych peryferyjnych terenach nastąpił jednak nieco wcześniej. Na wschodzie część jej obszaru objęła nowo powstała kultura zarubiniecka, której początki sięgają początków środkowego okresu lateńskiego^{1 2 3 4 5 6 7 8 9 10}. Ta data oznacza prawdopodobnie rów-

1

Na temat upowszechnienia się w strefie na północ od ziem celtyckich zwy

2

czaju .wyposażania grobów w broń por. zwłaszcza K. Peschel, Fruhz Waffen-

3

graber im Cebiet der sudlichen Elbgermanen, [w:] Symposittm Ausklang der

4

lMtene-Zrivilisation und Anjumge der germanischen Besiedlung im mktleren

5

Donau-Gebiet, Bratislava 1977, s. 201—281.

6

** Por. zwłaszcza M. Ciźmśf, Zur relatiu-chronologischen Stelłwng-., s. 509— 573; tenże, Relalitmł chronologie..., s. 432; W. Kr firn er, Dos Ende der Miitellat&netriedhóje und die Grabfunde der SpStlaienezeit in SUdbayem, Germania, t. 30: 1952. s. 330—337.

7

w por. S. Te odoru, Conlributii la cunosterea ceramicli din secolele III — II C e. n. din Moldoua, Studia si Cercelari de Istorie Veohe. t 18: 1987. s. 25— 45; M. Babes, Noi datę privind arheologla si istoria Bastamiilor; tamże,

8

t. 20: 1969, s. 195—217; Z. Woźniak, Wschodnie pogranicze kultury lateńskiej,

9

Wrocław 1974, s. 148 n. (tam też dalsza literatura).

10

20 p_or, t. Dąbrowska, Kultury zurbiniecka i czernlachowska, [W*i Materiały do prahistorii ziem polskich, część V, z. 4. Warszawa 1970, s. 134—148; tejże. Wschodnia granica kultury przeworskiej w późnym okresie lateńskim i wczesnym okresie rzymskim, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, t. 2: 1973. s. 185 n.; Ju. V. Ku cha ren ko, Zarubincckaja kultura. Archeolog gija SSSR, t. D 1—18: 1964, s. 30 n„ 48 n.; b. D. Pobol Strittige Fragen zur Geschichte der Zarubincy-Kultur, Zeitschrift fUr ArchSologie, t 9: 1975. s. 207 n.; lam też dalsza literatura. Na wczesną metrykę początków tej kultury mógłby