p3260236

i

i

K}% I. Budowa data owada:

I - zu« seria (imm/itwlal. 2~aultk(antemu).

| - wugj górna Oabrum),

4 - gbtjatk uczęfamy (ptripm madltariĄ

51 gtnua hupuii,

6 - nadane* tdypeus),

T-aobi/mul,

8-    ciemię (wrM).

9- oto złatóne (ocului compotiiiu),

10    - przedpłat* (pnmotum),

11    - tarnin (stutellm). stanowiąca grac óódpiecza (neuatoium).

12    - przednie skrzydła (alae antenami, tg przekształcone w poloywy [elytrae),

13    - odwłok (abdomen).

14    -pratchlinka (sligma).

15-16-17 8 przednie, środkowe i tylne nop HSM

H|i segmmtóar (odcinków). Najłatwiej ramtaić pierścienie tułowkrw. Segmenty głowy | tt sohą zrośnięte tak dokładnie, że u dorosłych owadów najczęściej nie widać pierwotnych połączeń (szwów) między nimi i ffiffi się wydawać, że jest to jeden pierścień. Redukcji, przekształceniu lub wciągnięciu do wnętrza odwłoka uległa także cz^ segmentów'odwłokowych, więc zwykle widać ich mniej niż dwanaście.

Zewnętrzną powłokę ciała owadów stanom nańej lub bardziej odporny na czynniki zewnętrzne, mocny oskórek (eutieula). Niekiedy jest on miękki elastyczny, ale ajczęśdej jest dość silnie schhynizowany ieeddentyrówam’. tzn. wzmocniony chity-n i przesycony utwanłzającymi go związkami. ap. solami wapnia. V wielu gatunków owadłw asfaSnk jest bardzo twardy. Tworzy co szkielet zewnętrzny, czyli egzoszkie-ieL Poszcztgółae części, z których się on składa, czyfi tzw. skieryty. są wprawdzie bardzo nocne i mogą być ze sobą sztywno połączone. ile w wieki miejscach bez trudu porażają m względem siebie, dzięki team. te łączy je stosunkowo cienka, elastyczna błona. Sąsiednie skieryty nierzadko dachówkowato nakładają się na siebie. Mocny szkielet zewnętrzny owadów umożliwia nam kolekcjonowanie suchych okazów. np. chrząszczy, pluskwiaków, motyli, błonkówek.

Z trzech podstawowych części ciała głowa jest zwykle najmniejsza. Ma różny kształt i może być względem tułowia ustawiona w trzech odmiennych pozycjach; skierowana narządami gębowymi wprost do przodu (prognatyczna), ku dołowi (hipo-lub ortognatyczna) lub też pod tułowiem do tyłu (opistognatyczna). Niektórzy specjaliści stosują nieco odmienne nazewnictwo typów głów. Na głowie znajdują się narządy gębowe, czulki i oczy (złożone i proste). Częścią głowy prognatycznej najbardziej oddaloną od jej nasady, patrząc od góry. jest watga górna (labrum), pod którą znajdują się często jeszcze silniej wysunięte ku przodowi żuwaczki (mandibutae). Z wargą górną łączy się nadustek (clypeus). dalej ku tyłowi leży czoło (froru), ciemię (vertex) i potylica (occiput). Po bokach głowy, mniej więcej na wysokości oczu, znajdują się po-

Rys. 2. Bodowa (Iowy owada:

1-czoki.

2    - oto zlotnoc,

3    - oko pojedyncze, czyli przyoczko (arr/hu).

4- czoła

5- ooduslck.

6- wargi gOmt.

7- żmńczka.

8    - taoęka, czyli Żuchwa (maiilla).

9    - głaszczek uotknty,

101 warga dołu (labom).

II - gbuczek uwgtwy (palpmi labialis)

liczki (genae). a u nimi za policzki (posige• nać)': Niekiedy rozróżnia się lakże skronie (lempi), leżące za oczami. U dołu głowy położona jest warga dolna (labium). Nie zawsze jednak poszczególne części głowy można tak jednoznacznie rozróżnić. Na głowach hipo- i opistognatycznych są one oczywiście odpowiednio przesunięte w stosunku do płaszczyzny ciała.

Czulki mają bardzo różny kształt i liczbę członów. Są one przede wszystkim narządem węchu oraz dotyku. Zwykle są osadzone w specjalnych jamkach stawowych (tzw. panewkach czułkowych). Wśród wielu typów czułków najczęściej występują czułki: nitkowate (długie, o cienkich, równej grubości członach), paciorkowate (o kulistych członach), piłkowane (z krótkimi wyrostkami podobnymi do zębów piły), grzebieniaste (z długimi wyrostkami na członach), buławkowate (o wierzchołku rozszerzonym na kształt buławy), kolankowate (załamane pod kątem prostym i zgrubiałe na końcu), wachlarzowa te (o członach z płaskimi. blaszkowatymi wyrostkami, tworzącymi strukturę podobną do wachlarza), szcze-cinkowate (cienkie, zwężające się ku wierzchołkowi. wyglądające tak. jakby z członu podstawowego - trzonka - wyrastała jedna długa szczecina), pierzaste (o członach z bardzo długimi, cienkimi wyrostkami). Wymienione typy czułków występują u większości rzędów owadów. Niemal wszystkie owady mają czułki. choć dość często mniej lub bardziej zredukowane. Całkowicie ich pozbawione są tylko pier-wogonki (Protura). u których funkcję czułków spełniają przednie odnóża.

Najczęściej spotykanym i najbardziej pierwotnym, wyjściowym typem aparatu gębowego jest aparat typu gry zącego, występujący np. u chrząszczy. Składa się on z 4 podstawowych części. Nieparzysta warga górna (labrum) nic ma żadnych przydatków. Pod nią leżą jednoczłonowe żuwaczki (mandibidae). zwykle duże. wystające, silnie zesklerołyzowanc. ząbkowane i ostre płytki, często sierpowatego kształtu. Poruszają się względem siebie nożycowato i służą zarówno do chwytania zdobyczy (w przypadku owadów drapieżnych), jak i odcinania kęsów pokarmu. Położone pod ż.uwaczkami szczęki, czyli żuchwy (maiil-lat) mają członowane przydatki zwane

7