Scan14 (5)

PODSTAWY I ZAŁOŻENIA „POETYKI”

jiteratury jako odrębnej dziedziny naukowej. Teoretyczne v#nia o sztuce literackiej poprzedził dogłębnymi studiami nad /7/^ym dorobkiem literackim starożytnej Grecji. Owocem tych :ł//7 są znane nam tylko z tytułów rozprawy: O poetach {/fi O tragediach {Peri tragodión) (1 ks.), Zwycięstwa na ^/f    i ach (Nikai Dionysiakai) (1 ks.), Didaskalia (Didaskaliai)

Problemy Homeryckie (Aporemata Homerika) (6 ks.). teoria literacka wyrasta z właściwej mu postawy empi-badacza, który poprzez obserwację istniejących zjawisk 'ra'fo ^ana^^z? dochodzi do sformułowania pewnych ogólnych f * j prawidłowości. Zdaje on sobie jednak doskonale 'sprawę : i między prawdami odkrywanymi przez nauki teoretyczne, matematyka, metafizyka i fizyka oraz prawami formuli przez naukń praktyczne,, do których zaliczył politykę, nauki ,,pojetyczne^,’yTctórych przedmiotem jest m. in. twór-^oetycka. O ile nauki teoretyczne dążą do odkrycia prawdy

wM. ale nie mają znaczenia uniwersalnego. Inny zresztą z sa-ff) i    ^ałożenia jest cel tych nauk. Nie jest nim - jak w przy

wr nauk teoretycznych — samo poznanie, sama wiedza na te-Odkryte prawidłowości mają stanowić pomoc w kształ-¹ rozwijaniu kunsztu poetyckiego, więc są rodzajem normy, ogą się kierować poeci dla osiągnięcia właściwego celu swej ^o^^cx' Poetyka w ujęciu Arystotelesa jest więc jednocześnie nauki normatywnej. Jej normatywny charakter ma przy ^^dwójny niejako wymiar: praktyczny i epistemologiczny. V Jługie wieki dostrzegano w niej przede wszystkim zbiór ^z^-ijących przepisów, które stanowiły kryterium wartościo-^} utworów według zasady, że dobre są te utwory, które rea-P formalne wskazówki sformułowane przez Arystotelesa. Obec-' ^strzegą się raczej wymiar epistemologiczny jego Poetyki. \ sformułowanych w niej norm jest bowiem równocześnie

PODSTAWY I ZAŁOŻENIA „POETYKI"

XXXIII

wyrazem postawy filozoficznej i epistemologicznej Stagiryty. Poznanie i sformułowanie tych norm jest równoznaczne z poznaniem właściwej natury poezji, jej „formy”, rozumianej jako ukie-’ runkowana celowo aktualizacja wewnętrznych możliwości rodzaju lub gatunku literackiego. Można zatem powiedzieć, że konstrukcja idealnego niejako modelu tragedii, któremu tyle miejsca poświęca w swym wykładzie Arystoteles, jest konstrukcją dla celów poznawczych. Poznawczy! wartość modelu tragedii sprawdza-się...wówczas, jeśli skonstruowany według jego norm jutwór ..spełni s,wę. zadanie, czyli wywoła katartyczne przeżycie uczucia'litości i trwogi;; Wiąże się to ściśle z teleologiczną koncepcją filozofii Arystotelesa^ który patrzy na rzeczywistość przede wszystkim jako na organiczną i funkcjonalną konstrukcję, której każdy składnik podporządkowany jest naczelnemu zadaniu, jakie ma spełnić ta rzeczywistość jako odrębna całość. Stąd staje się zrozumiałe, dlaczego również w Poetyce filozof interesuje się przede wszystkim skończonym dziełem poetyckim i jego strukturą samą w sobie. Strukturali-stycznie ukierunkowana postawa badawcza pierwszego teoretyka literatury uwidacznia się już wyraźnie w nakreślonym na samym wstępie dzieła programie wykładu; przedmiotem jego rozważań będzie „sama sztuka poetycka, jej istota i rodzaje oraz właściwości każdego z nich; sposób, w jaki należy układać fabułę, aby utwór[ poetycki był piękny, jego składniki ilościowe i jakościowe, a tak-/ że wszystkie inne sprawy, które wchodzą w zakres tej dyscypliny badawczej”. W tej zapowiedzi uderzająca jest świadomość kilku, istotnych dla ujęcia strukturalistycznego spraw, a mianowicie:

' rozpatrywania poezji (twórczości literackiej) jako odrębnej sztuki, innej niż np. sztuka retoryczna i polityczna. Wiąże się z tym "określenie wyróżniających ją kryteriów oraz istotnych tylko dla niej właściwości. Po drugie — świadomość istnienia odmian gatunkowych i rodzajowych wyznaczonych przez właściwą każdemu z nich funkcję. Po trzecie — istnienie istotnych dla dzieła sztuki literackiej składników ilościowych, które we współczesnej ter^^Togiiżrń^gli-byśmy nazwać cząstkami kompozycyjnymi, i „jak(/setowych”, ktSrę,

3 — Arystoteles: Poetyka