tozsamosc spoleczna8

M. Augoustinos,!, Walker „Toisamość społeczna" _ }7

względu na wybrane normy i wartości, same badania empiryczne niewiele nam tu pomogą. SIT przyjmuje, że międzygrupowe napięcia są.prawdopodobnie następstwem dążenia do pozytywnego różnicowania rniędzygrupo.wego. Nie jesteśmy na tyle naiwni by sugerować, iż przyjazne, opiekuńcze i wolne od konfliktu społeczeństwo jest czy to możliwe ozy choćby pożądane, jednakże konflikt społeczny jest kosztowny dla społeczeństwa.

Innym, powiązanym z tym kosztem społecznym jest po prostu poniżenie grupy zewnętrznej, niezależnie od tego, czy prowadzi to do konfliktu czy nie. Jeśli istnieje motyw osiągania pozytywnej tożsamości społecznej, i jeśli jest to osiągane (jedynie) poprzez pozytywne różnicowanie między grupowe, 10 oznacza to, iż poniżenie grupy zewnętrznej jest nieuniknioną konsekwencją dążenia do pozytywnej tożsamości społecznej. Roger Brown (1986) był pierwszym, który wykazał, że w eksperymentach z grupą minimalną, w których mierzono inne zmienne niż tylko liczbę punktów przydzielanych tej czy innej osobie, międzygrupowe różnicowanie osiągane byio często bez konstruowania negatywnego obrazu grupy zewnętrznej, lecz raczej poprzez posiadanie neutralnego jej wizerunku - ani pozytywnego ani negatywnego - i poprzez konsultowanie pozytywnego obrazu wewnątrz grupy własnej. A zatem, relatywne pozycje tych dwu gai]) w oczach członków ingroup wytwarzają pewien efekt netto, który podnosi wartość danej tożsamości społecznej. Lecz miało to, mimo wszystko, miejsce w przypadku grup minimalnych. Gdyby tak było wświecie realnym! Niestety jednak, większość rzeczywistych grup wydaje się osiągać pozytywne różnicowanie międzygrupowe nie poprzez czynienie z własnej grupy czegoś pozytywnego, zaś z grupy zewnętrznej dobrotliwego, neutralnego nic, iecz poprzez aktywne i silnie deprecjonowanie wartości grupy zewnętrznej oraz zazwyczaj także podnoszenie wartości grupy własnej.

Istnieją pewne dowody świadczące o tym, że badani biorący udział w eksperymentach z grupą minimalną, w których wykonują zadania różnicowania - dyskryminacji między członkami grupy własnej i grupy zewnętrznej - osiągają wzrost samooceny (Abrams i Ilogg, 1988; Hogg i Abrams, 1990; Hunter, 1993). Istnieją również dane pokazujące, iż samoocena jest pozytywnie skorelowana z uprzedzeniami (Bagley, Vemia, Mallick i Young, 1979). Z braku empirycznych dowodów, możemy ten sylogizm uzupełnić logicznie, i stwierdzić, żc popęd do ustalenia i podtrzymywania pozytywnej tożsamości osobistej i społecznej prowadzi bezpośrednio do takiego mentalnego (a być może i społecznego) uszeregowania grup własnych i zewnętrznych, które sprzyja pozytywnemu międzygrupowemu różnicowaniu, i że jednym z przejawów owego różnicowania są uprzedzenie i wrogość skierowane przeciw negatywnie ocenianym grupom zewnętrznym. Z nieco innego punktu widzenia Simpson i Yinger (1985:158-67) wyliczając koszta uprzedzeń ponoszone przez członków grup większościowych wymieniają: koszt ignorancji, zwłaszcza gdy poszukiwanie kozia ofiarnego w grupie mniejszościowej odwraca uwagę od rzeczywistych problemów społecznych i ekonomicznych; koszt moralnej ambiwalencji wytwarzany przez napięcie między dwoma elementami podstawowego dylematu społecznego obejmującego, z jednej strony, kulturowe i jednostkowe opowiedzenie się za zasadą wolności i równości wszystkich ludzi oraz, z drugiej strony, uznawanie i uczestniczenie w ograniczonej wolności i rzeczywistej nierówności członków grup mniejszościowych; koszty ekonomiczne wytwarzane przez wyższy stopień przestępczości, wyższy stopień bezrobocia i gorszy stan zdrowia związane zwykle z pozycją grup mniejszościowych. Mimo iż przeskok od losowo kreowanych, uicznaczących „grup” ludzi przypisujących punkty fikcyjnym jednostkom w laboratorium psychologii społecznej do głównych problemów społecznych wymienianych przez Simpsona i Yingera może wydawać się nieuprawniony, zwolennicy SIT implicite przyjmują iż podstawowe procesy działające w obu tych obszarach są takie same.

w' w w, - m nn

M, Augoustitios, I. Walker „Tożsamość społeczna" ______ 18

NAJNOWSZY ROZWÓJ SIT

Jak już wspominaliśmy, w europejskiej psychologii społecznej SIT jest zarówno pewnym ruchem, jak i dobrze,Zdefiniowaną teorią. W obu tych znaczeniach nie jest czymś statycznym. Jakkolwiek jej twórca, Tajfel, nie żyje od ponad 10 lat, SIT wciąż się rozwija, zarówno jako ruch, jak i jako teoria. Prezentujemy tu tylko kilka zagadnień ostatnio rozwijanych w ramach SIT.

Typologia grup

Czym jest grupa? Psychologia społeczna zmaga się z tym problemem przez blisko cale ostatnie stulecie. Definicje są różne i czasami wzajemnie sprzeczne lub prawie niezrozumiałe, albo. całkiem abstrahujące od tego, co zwykle mamy na myśli mówiąc „grupa”. (...)

Tajfel i Turner piszą: „Możemy rozumieć grupę ... jako zbiór jednostek, które postrzegają się jako przynależne do tej samej kategorii społecznej, podzielają pewne zaangażowanie emocjonalne w odniesieniu do tej wspólnej definicji siebie, i osiągają pewien stopień konsensusu co do oceny swojej grupy i swojego w niej członkostwa” (1986: 15). Brown proponuje co następuje:

"Grupa istnieje wtedy, gdy dwie iub więcej osób.definiuje się jako jej członkowie i gdy jej istnienie jest rozpoznawane przez co najmniej jedną inną osobę” (1988: 2-3). Jest to prawie tak proste, tak skrótowe, jak tylko może być; a poza wszystkim zgodne z wynikami eksperymentów nad grupą minimalną. Tego typu definicją odpowiada ujęciu kognitywnemu; jedyne co jest konieczne by generować zachowanie międzygrupowe to poznawcze uznanie przez dwoje lub więcej ludzi, t.i przynależą do tej samej kategorii społecznej i że ktoś inny również uznaje istnienie tej kategorii.

Kognitywne ujęcie grupy przez SIT kryje zatem założenie, że wszystkie.grupy są zasadniczo podobne, że ich członków motywuje chęć uzyskania i podtrzymania pozytywnej tożsamości ..społecznej poprzez międzygrupowe różnicowanie; że wszystkie grupy są zasadniczo równoważne w umożliwianiu swoim członkom osiągania pozytywnej tożsamości społecznej. Lecz jest mało prawdopodobne by życie grupy było tak proste. Istnieją przecież grupy i grupy. Pewne grupy są organicznie ważniejsze dla tożsamości swych członków niż inne, jak również pewne grupy są bardziej niż inne uzależnione w ustalaniu swej tożsamości od reiacii z innymi grupami.

Dostrzegli to Hinkle i Brown (1990), proponując wyjściową taksonomię grup. SIT przewiduje, że im bardziej członkowie grupy identyfikują się z konkretną grupą tym bardziej przejawiać będą zniekształcony, wewnątrzgrupowy punkt widzenia, oparty o porównanie własnej grupy z grupą zewnętrzną. Studiując odnośną literaturę empiryczną 'autorzy stwierdzili, że uzyskane rezultaty co najwyżej połowicznie potwierdzały to teoretyczne przewidywanie. Próbując wyjaśnić tę roż-' bieżność, Hinkel i Brown zasugerowali oczywistą acz teoretycznie przeoczoną możliwość, że nie wszystkie grupy są takie same, i że być może predykcje wywiedzione z SIT. czy też z innych perspektyw teoretycznych zajmujących się zjawiskami grupowymi, stosują się. tylko do niektórych rodzajów grup. Jak zatem powinna być skonstruowana taksonomia grup? Hinkci i Brown sugerują iż grupy ‘mogą się różnić na dwóch ważnych wymiarach: indywiduaiizmu-koleklywizmu oraz ideologii odniesienia [relofional ideology]. Wymiar pierwszy odnosi sic do stopnia, w jakim dana kultura kładzie nacisk na jednostkową niezależność, wobec grupy iub na jednostkowe powiązanie i współpracę z grupą (Hofstede, 1980, 1983; Triandis, Bonlempo, Vilia-real, Asai i Lucca, 1988). O kulturach można powiedzieć, że są indywidualistyczne lub kolekty-