26403 IMG79

SiSćSfflk. r

isSS&ttiCa -"^ś'-    *»^r **■ Łe&

wSa-sf-.oŁk*

34

ŻHriguicw Bukowski

[1«]

wytworów brązowych. Wskażę na ważną rolę przełęczy karpackich oraz m.in. na skarb z Dratowa koło Puław', istotny również dla kwestii wierzeniowych plemion „trzcinieckich”.

Postulowany podział na strefy zachodnio- i wschodniopolską utrzymał się przez cały czas trwania kultury zachodniotrzcinicckiej. Dla dokładniejszego poznania tego zjawiska zatrzymamy się pizy zachodnim pasie pogranicznym ;ej kultury. Podyktowane jest to koniecznością możliwie prawidłowego okreś-enia najdalszego zasięgu zachodniego jej osadnictwa, a także wzajemnych itosunków z osadnictwem zespołów sąsiadujących, zwłaszcza kultury unie-.yckiej (późnej fazy) oraz tzw. kultury przedłużyckiej, czyli ugrupowań .mogiłowych” śląsko-wielkopolskich. Dotyczy to zwłaszcza szerokiej strefy •ogranicznej, szczególnie wyraźnie uchwytnej w międzyrzeczu Warty i Prosny. *rzyjmuje się dla niej wystąpienie mieszanego osadnictwa³®, co zdaniem nie-rtórych badaczy określa zarazem charakter wzajemnych stosunków między sadnictwem sąsiadując}¹ ch ugrupowań kulturowych.

Ustalenia te są istotne i z innego jeszcze powodu. Wysuwane są bowiem irzypuszczenia o możliwości ekspansji elementów „trzcinieckich” i „post-rzcinieckich” w kierunku zachodnim, a na tej podstawie wyciągane są następie ogólne wnioski, dotyczące zachodniego zasięgu Prasłowian oraz procesu lawózacji ziem nad środkową Odrą już w tej fazie⁴⁰. W świetle dostępnych am dziś materiałów owo rozszerzanie się na zachód elementów „trzcinieckich” v tym i ludnościowych) nie miało jednak tak masowego charakteru, jak to się rzyjmuje w literaturze. Przypuszczenie nasze zdaje się znajdować potwier-zenie w charakterze znalezisk, określanych jako „trzcinieckie”, z obszaru ad środkową Wartą oraz na zachód od Prosny. Przypomnę, że do dziś nie wstał dokładniej przedstawiony proces wykształcania się kultury trzcinieckiej achodniotrzcinieckiej) w jej zachodnim zasięgu⁴¹, zwłaszcza w. kwestii, czy amy istotnie do czynienia z przesuwaniem się na zachód demograficznych ementów tej kultury, czy raczej ze współczesnością procesu wykształcania się j na całym obszarze od Warty do Bugu, co zdaje się bardziej prawdo->dobne. Tym niemniej w literaturze, przy charakterystyce grupy łubieńskiej, <1 kreślą się jej związek dopiero z rozwiniętą fazą omawianej kultury bez óby wskazania na znaleziska i zespoły z nią związane z fazy wcześniejszej.

Na podstawie znalezisk „zachodniotrzcinicckich” z Wielkopolski oraz nie-yt jednak pewnych i do tego sporadycznie tylko występujących w pół-cnej części Śląska, dochodzących do granic Ziemi Lubuskiej⁴*, a zawiera-*yeh ceramikę, zbliżoną swym charakterem do form typowych dla tej kult ury,

" Xob. J. Dąbrowski 1977, s. 202 ry<* 1 — mapa i s. 203 i n.; B. Gcdiga 1978, s. i | n. oni a. 187 rjre. 68.

*• W. Hensrl 1073, s. 186 i 168; tenże 1978, s. 200 i 201.

" Zob. J. Mickiewicz 1979, a. 190, gdzie mowa o grupie łubieńskiej oraz », 192, if brak bliższego datowania faz kultury zacbodniot rzcinieddej w jej zachodnim za-H H    i

1

ii fik i

^M Zob. taaleaiaka .^actodniotraoinieckie*’ zeStarych Badnssyc, woj. Zielona Góra.

ifM__di

M. Gedl^4s wysunął przypuszczenie o istnieniu na tym terenie „zachodniej grupy kultury trzcinieckiej”. Charakterystyczną dla niej formą osadniczą miały być obiekty, wskazujące na obecność krótkotrwałych osiedli oraz obozowisk. Badacz ten podkreślił dalej, że zasięg znalezisk kultur trzcinieckiej oraz unie-tyc-kiej na tym obszarze wyklucza się terytorialnie; zdaje się to przemawiać za współczesnością form osadniczych obu tych kultur oraz zajmowanie przez ich ludność różnych, choć często sąsiadujących regionów. W fazie następnej, w momencie rozszerzania się tzw. kultury przedłużyckiej, owe tereny graniczne opanowane zostały przez nową ludność, czym tłumaczyć należy wyksz'. Irenie się wówczas wyraźnie zaznaczających się stref zmieszania⁴⁴.

Przypuszczenie to, jakkolwiek na pierwszy rzut oka słuszne, wymaga-bliższego ustosunkowania się. Podstawowa trudność polega na tym, że w odniesieniu do poważnej części obiektów i znalezisk, związanych z kulturą za-chodniotrzciniecką, nie uzyskano dotąd możliwości uściślenia ich datowania. Powoduje to zrozumiałe trudności w wydzieleniu zwłaszcza dla zachodniej rubieży omawianej kultury zespołów z jej wczesnej fazy, które byłyby współczesne znaleziskom ze schyłkowej fazy kultury unietyckiej. Wspomnieć tu należy o przypuszczeniu B. Gedigi⁴⁵, iż objęcie omawianej strefy przez osadnictwo „zacho dniotrzcinieckie” nastąpić miało nie we wcremej fazie tej kultury, istotnie współczesnej schyłkowo-unietyckim zespołom, ’ecz dopiero w ciągu XV w. p.n.e., to jest w rozwiniętej fazie⁴*, co byłoby współczesne rozwiniętej fazie tzw. kultury przedłużyckiej. Sprawa ta nie została jeinak wyjaśniona, co wzmiankowałem już powyżej. Tak np. cmentarzysko kurhanowe w Łubnej (Sieradzkie), zostało założone najpewniej w fazie, współczesnej późnej kulturze unietyckiej, choć użytkowano je znacznie dłużej. Przypomnieć wypadnie, że w kurhanie nr 9 z tego cmentarzyska, datowanym na BB,^4ł, ujawniono też elementy „mogiłowe”.

Posłużyć się można również i innym przykładem, wskazującym zarazem na charakter wpływów w strefie pogranicznej. Mam tu na myśli osiedle obronne w Bruszczewie (Leszczyńskie)⁴⁸. Ujawniono w nim dwa poziomy osadnicze z różnorodnym materiałem: I — starszy, związany z osadą otwartą, zawierający materiały „unietyckie", Chłopice-Veselć oraz „trzcinieckie” (z fazy starszej} i datowany na przełom BA i BB, oraz II — młodszy, reprezentowany przez osiedle obroiuie, z materiałami typu Vótefov, „mogiłowymi” oraz „trzeiniec-kimi" (z fazy rozwiniętej), datowanymi na BB,. Chronologię taką zdają się potwierdzać również daty ^,4C dla wnętrza osiedla oraz dla umocnień⁴*. Zapewne z zespołom osadniczym fazy I w Bruszczewie związane są pobliskie kurhany

¹¹ M. Gedl 1075, 0. 78 i n.

⁴⁴ M. Oedl 1075, 0. 81 i 83.

⁴⁴ B. Gedigt* 1978, 0. 163.

⁴⁴ J. Dąbrowski 1972,s. 82.

⁴⁷ J. Miśkłowicz 1978, 0. 190 i n.

⁴⁴ Zob. Z. Pieczyński 1974, 0. 47 i n.; tenże 1975, 0. 205 i o.