43977 skanuj0048

88    4 M<xfmiowmiua I pomiar

4.1.    Pomiar w badaniu stobunKon niięcuyiiłuuuuwyun

4.1.1.    MetOdy IIOlUOWO A ilduKaUf »pUł«Uliybll

Można n»»K u długiej u«0)cji »iu)u»aiiia metod ilusciowjcn uicu o długiej u edycji krytyki stosowania HK*iod ilościowych w nauce w ogóle, zwłaszcza zaś w naukach społcczn>ch. Największe osiągnięcia w* tej dziedzinie mają racwąt-pliw ic ekonomia (cz> szerzej nauki ekonomiczne) i socjologia. ()d co najmniej dwudziestu lat obserwuje się ciągle rosnące zainteresowanie metodami ilościowymi w naukach politycznych, w- tym w teoni stosunków międzynarodowych.

Pojawiające się sprzeciwy wobec stosowania metod ilościowych w nauce

0    stosunkach międzynarodowych są c/ęstu uzasadnione, ule biorą się też z nadmiernie ry gory stycznego rozumienia pomiaru i metod ilościow ych (/upominanie o istnieniu kilku skal pomiarowy cli). Koronnym urguiucuteiu przeciwników kwantyfikacji jest teza. że wielka złożoność zbiorowych zachowań ludzkich nie pozwala na rozw inięią mniemały zację

Moim zdaniem jcat akurat odwrotnie. To właśnie nusowosc zjaw isk pozwala •m ujęcia ilościowe (łatwiej wykrywać prawidłowości), natomiast trudno o takie ujęcia przy lakliich (zjawiskach) jednostkowych lub dotyczących małych grup.

Niewłaściwe jest też sztuczne oddzielanie od siebie jakościowej I Ilościowej wrony rzeczy, zjawisk i procesów. Dobrym przykładem wyjaśnienia tego zagadnienia służy pojęcie tuwaru. Ma on wartość użytkową, na którą składa się całokształt własności fizykochemicznych pozwalających mu zaspukąjać określone potrzeby człowieka (cecha jakościowa), oraz wartość wymienną (ceny), które jest stosunkiem ilościowym, proporcją (cecha ilościowa). U podstaw wartości użytkowej tkwi praca konkretna, dająca się opisać przez wyszczególnienie szeregu czynności (cecha jakościowa), u podstaw wartości wymiennej - praca abstrakcyjna, czyli jednorodna praca w ogóle (cecha ilościowa - nie można jej wyrazić w żadnej konkretnej formie).

Do metod ilościowych można zaliczyć wszystkie te metody, w których dokonuje się pomiaru (na odpowiednich skalach). Z punktu widzenia nauki o stosunkach międzynarodowych są to przede wszystkim matematyka, statystyka

1    ekonometria - tu ostatnia rozumiana jako pow iązanie ekonomii i statystyki mające na celu ustalanie konkretnych ilościowych praw idłowosci zachodzących w tyciu gospodarczym.

Metody ilościowe iiio/im pud/iclic im dwie wielkie giupy.

1) metody, za pomocą których dokonuje się głównie opisu izct/>*isauści społecznej (staty sty ka, ekonometria);

2)    metody, za pomocą których usiłuje się przede wszystkim wy jamie (i zrozumieć) istniejącą rzeczywistość (poprzez wykrywanie nowych prawidłowości, praw, związków i ich przyczyn).

1'od/ial powyższy nic Jem ostry, ale intuicyjnie zrozumiały icśli piciws/a grupa odpowiada na pytania ivp«i „juk )#•!?". to druga grupa na pytania typu .\llłlCZCgO UtK jCal/' IsUllCJC OtzytoiSCIC związek illiędZ) UJIIIOWłlllicm plZCd-iiiiotu badania stosunków międzynarodowych a rolą poszczególnych podejść i metod. Jeżeli przedmiotem nauki o stosunkach międzynarodowych są „stosunki sił i interesów jednostek politycznych”, to jasne jest, że dla wyznawców takiego poglądu metody ilościowe będą odgrywać dużą rolę. Nie oznacza to oczywiście. że realiści muszą być automatycznie zwolennikami stosowania metod ilościowych, oznacza jednak, że są do tego predestynowani bardziej niż przedstawiciele innych kierunków badawczych. Jeżeli natomiast takim przedmiotem będzie „rola norm prawnych i etycznych”, to rzeczą zrozumiałą będzie znacznie mniejszy nacisk na ujmowanie badanych zjawisk w kategoriach ilościowych. Poza tym „od matematyki ludzie skłonni są oczekiwać dostarczania liczbowych i ilościowych twierdzeń, podczas gdy naprawdę ważne twierdzenia mąją zawili charakter jakościowy”'.

Zwolennicy stosowaniu metod ilościowych w naukach społecznych zdąją sobie sprawę, że ich zastosowanie ma granice, a już na pewno, żc nic zastępują innych metod badawczych. Niemniej jednak trzeba przyznać, żc „zastosowanie matematy ki przyczynia się do uściślenia i pogłębienia naszej wiedzy o jakości badanych przedmiotów i zjawisk. Historia nauki św iadczy o tym. żc analiza ma tematyczna w wielu przypadkach sprzyjała wykryciu nowych praw i umożliwiła przewidywanie nowych zjawisk. (...) Matematyka umożliwia naukom ckono micznym eksperymentowanie”⁴.

Jeszcze jedno stwierdzenie ważne gdyż pochodzi od przedstawiciela i/w -tzkoly cktmoiniczno-matematycznej: „Znane jest porównanie matematyki do młyna. Jeśli na żarnach znajdą się chwasty, nie można otrzymać z nich p%/cnn#j mąki: jednakże i z pszenicy nie otrzymamy mąki. jeśli jej nie zmielemy. Mm>*I> matematyczne są doskonałym pomocniczym środkiem analizy, należy jednak łączyć je w sposób właściwy z jakościow ą analizą ekonomiki. Pomocnic/>. tłu żebny charakter metod matematycznych bynajmniej nie umniejsza ich roli w ha daniach ekonomicznych”⁵.

4.1.2 Pomiar a naunacri spoMcziiyui

Nauką zajmującą się wszelkimi pomiarami jest metrologia. Rozwinęła kię głownie w naukach przyrodniczych i technicznych, ale rozwija się równie# w naukach społecznych⁵. Najbardziej typowe zagadnienia metrologii to m in :

* A Ulódy. Znabfa&AM •**/««ji>. O giotiaUjiK    t. guo/fuUmcapiA. PWN, Wno«l

IWI.» 8.

*    W. Ntctunynu*. łhinĄ i mwMi eAvłtotniLinu-»matmiM}x.znc. PWE, Wareawa 1964.1 9 'Tmżc.t II.

⁴ Wśród nauk iputcc/aycfc    mrw riku lanę pomiaru m npewne dianmi. n om Mt

itwOotogH. Zoli. np. W. M. * afci k >.iilm«ili-PlKki6b.    mtrtkdrt i mm>

««* moMimmih imMiI ona    auwir*. Owlinwą Wn.U. |9M; A laoMi

¹ '_Ng, W •    < MOp