86079 P1240350

00

europejski* elementy .popielnicowe". Północnoniemiecka kultura pól popiel-, nloowych, bo o niej bom, graniczy od południowego zachodu z południowo-niemiecką kulturą togo samego cyklu. Od południowego wschodu tworzy się ■taej lub bardziej ozy teina. Jednak długo Istniejąca ruble ż z    kulturą

łużycką, u pasie kontaktowym, miejscami bardzo szerokim, konstytuuje eią kilka grup o charakterze przejściowym. Jedną z niob Jest północno tury liska grupa Unstrut, drugą • sąsiadująca z nią od północnego wschodu    grupa

Saaleahndung. Obie grupy reprezentują na omawianym taranie nową Jakość, złażoną w różnym stopniu z elementów .popielnicowych" oraz    północnoeuro-

po Jakich    • Wnikliwym studiom F. Hora ta zawdzięczamy nowo rozpoznanie sy

tuacji w dorzeczu środkoweJ Łaby 1 Haweli. Wydzielono 1 opracowana przez niego grupo łabsko-bawelańska (Elb llswol Gruppe) zdaje się być bliższa nordyJakiemu kręgowi formalnemu (brązy, wyroby z kamienia 1 kości, ele-manty obrządku pogrzebowego) Zdaniom tegoż badaoza tereny na zachód i wschód od dolnej Odry (po kanał Finów na południu) zajmuje grupa wkrsaó-sko-cachodnlopomorska (Uckamt rk Isch-west pomne rac he    Gruppe),    anjąea

własne oblicze kulturowe, zakorzenione silnie w tutejszym regionalizmie, ciągającym wstecz, dającym o sobie znać nieprzerwanie od noolltu ^1Q6. Na zachód od opisanego pasa kontaktowego lokują się, częściowo hipotetycznie zakreślane, mekleabursko brandenburskie grupy lokalne Neubrandenburg 1 Mgaltz, Atrybuc Ja kulturowa potrze ta Bałtyku od Zatoki LubockloJ    do

Zatoki Pomorskiej przysparza poważnych trudności. Szczegółowej argumentacji źródłowej wymagałoby próba wydzielenia tutaj grup rugi Jak la J i uz-naaszo-wollńsklej. Dokładnisjszyob studiów wymaga także dorzecze Rannie?, Wantowy 1 Stepnicy, określane dotąd enigmatycznie Jakt> .lookere, autarkę Sledlungsremie". Tsreny dolnołabskle obejmuje grupa Ldneburg, z racji sąsiedztwa nasycona silnia składowymi kultury nordyjskiej. Naszkicowany podołał terytorialny Niziny Niemieckiej będzie się utrzymywał w niewiele zmienionym kształcie aż do momentu ingresu kultur wczesnożelaznych w końcu V EB - HaC, (np. urn domkowych 1 górzycklej) oraz VI EB ■ HaD₂ (Jas-

torf akieJ)¹    •

ftoważns partycypacja ałodatobrązowych populacji zamloszkująoyoh północną część złom polskich w recepcji nordyjsklch typów brązów nie była nigdy kwestionowana w nauce. Dyskutowano tylko jej rozmaito uwarunkowania 1 formę. Uwaga ta dotyczy szczególnie regionów Pomorza, zawartych pomiędzy brzegiem Bałtyku a tzw, garbom pomorskim. Stopień nasycenia tutejszych inwentarzy metalowych typami nordyJakimi Jest terytorialnie zróżnicowany; ogólnie krzywe recepcji podnosi się widoczni* ku schyłkowi epoki brązu. Najnowsze prace prahlstoryków polskich włączają Już bez zastrzeżeń Pomorze w obrąb nordyjskiej prowincji metalurgicznej, akcentując wszakże uni-

^w * _B , o . • k l 1969, •. 55-57* aspa 2* Archoologlcky atlas 1979,    »*P*

łba,

19?2s; 19*9*    5** 55.

J972t|    1977b.

1973, s. 153* rys. 7 (*ap*)

¹⁸⁵ I • r i t ^.erst

flkująoy wpływ formalletykl południowej (.popielnicowej") na heterogeniczną wytwórczość regionalnych grup kultury łużyckiej:    zachodnlopoaoraklej

1 kaszubskiej^{1 łła}. Najprawdopodobniej za ich po średnic twan pewne, nieliczne zresztą, formy no rdy Jakie tran a ponowane były do lokalnego ośrodka eon* blJakiego, bardziej oryginalnego 1 aktywnego eksportowo w m EB (kulturę kurhanów saebl Jsklch), w młoda ze J epooe brązu natonlaat podporządkowanego wpływom kultury łycklej¹®⁹.

U schyłku II ty ląc lec la p.n.e. zachodzi intensyfikacja kontaktów ludności Włwyapu Skandynawskiego s mieszkańcami dzisiejszej Finlandii, Łotwy 1 Estonii, Wolno twierdzić o zaistnieniu nowego etapu we wzajemnych relacjach, dokumentowanego źródłowo przejrzyściej nil w okresie poprzednim. Istotną wymową me kuriandzkle skupisko osadnicze z typowo skandynawskimi kurhanami łodziowa ty ml, podobnie Jak analogiczny region fiński nad Zatoką Botnioką, Petroglify z Karelii wykasują ścisły związek ze    sztuką

skandynawską. Wschodnio bałtyckie centra kulturowe, położone między dolną Dfwlną a Jeziorem Ładoga, przyswajają sobie cały szereg nordyJakich form ostali, których odpowiedniki odnajdujemy aa Wyspach Alandzklch, Gotlandii, Saareale, Bornholmie, a takie w środkowo-wschodniej Szwecji, gdzie widać właśnie w tym odcinku chronologicznym rozszerzenie ekumeny, powstanie nowych ośrodków, wzmocnieni# starych (okolica Jeziora Miar 1 Inne rejony prowincji Upplend oraz SSdermanland). Oddziaływanie kultury nordyjskiej na relatywnie słabo rozwinięte, dysponujące rozproszonym osadnictwem, lokalne kultury wschodniego wy brze ta Bałtyku (np. A swa) Jest tak znaczna i wielostronna, li twierdzenie o czasowej kolonizacji skandynawskieJ nie wydaje się bezpodstawne. Specjalną pozycję w omawianej kwestii me zagadnienia rozprzestrzenienia siekierek typu Miar. Problem ten ale Jest dość Jasno opracowany 1 wymaga gruntownego monograficznego ujęcia. Wiadomo, ie ów produkt środkowo szwedzki był chętnie przyjmowany Jako właściwy .Import* bądź Jako wzorzec do naśladownictwa nie tylko nad wschodnim Bałtykiem, lecz przeniknął nadzwyczajnie głęboko w Interior ei do dorzecze środkowej Wołgi, dolnej Kemy i nad Okę. Bardzo możliwe, ii oferta    asortymentowe

nordy Jak ich wytwórni metalurgicznych dla w oobodnloeurope Jakich    odbiorców

była praktycznie znaoznle po Jamnie Jeże (inne siekierki, tutuluay, naszyjniki, szpile). Opierając się na dyspersji samych siekierek Miar można domniemywać, ie główne nitka dalekosiężnego szlaku handlowego kierowała się ze środkowej Szwecji - drogą morską - ku Gotlandii i Saareale oraz ujściu Ofwiny, bądź przez wyspy Alendzkie ku jej dolnemu dorzeczu, by dążyć dalej na weohód wzdłuż tej rzeki w rejon nadwołżańsko-nadkamoki• Aal-aatorea szlaku miała być strona nordy Jaka, zainteresowana dostępem urolskleh złóż miedzi, potrzebnej dla zabezpieczania wysokiej wydajności skandynawskich warsztatów brązowniczych. Szlak powstały w Z 1 IX w. p.n.e. przeżywa rozkwit w YIII-YI w. p.n.e. (okres kultury Ananino, dysponującej

4011

Np. Prahistoria 19/y, >• 76, 79« ^Dąbrowski 1966, passim.