228

228 Rozdział 18. Motywacja

2. Zasada ujemnego sprzężenia zwrotnego nie ogranicza się do regulowania funkcji organizmu. Ma ona zastosowanie w wielu różnych dziedzinach, takich na przyktad, jak systemy ogrzewania mieszkań.

18.4. MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE SPECYFICZNYCH SYSTEMÓW MOTYWACYJNYCH

A. Głód

1 .Zgodnie z tradycyjnym poglądem głód miał być tym, co odczuwamy, gdy kurczy się nasz żołądek. Dziś już wiadomo, że jest to wyjaśnienie zbyt uproszczone, ponieważ człowiek nawet po usunięciu żołądka nadal odczuwa głód.

2.    Niemniej żołądek rzeczywiście odgrywa rolę w doświadczaniu przez nas głodu. Opróżnia się on z szybkością wynoszącą przeciętnie około 2 kalorii na minutę. Zapewne szybciej odczujemy więc głód, jeśli spożyjemy mniej kalorii, nawet gdyby nasz posiłek był większy objętościowo. Zwykle zaczynamy czuć głód wtedy, gdy żołądek jest opróżniony w 60%; a kiedy jest opróżniony w 90%, doznanie to staje się intensywne.

3.    Decydującą rolę w doświadczaniu głodu odgrywa mózg. Funkcję „włączającą” głód pełni tu boczna część podwzgórza, a funkcję „wyłączającą" - część brzuszno-przyśrodkowa.

4.    Są dwie główne koncepcje dotyczące tego, jak dochodzi do odczucia głodu, a następnie sytości. Zgodnie z hipotezą glukostatyczną sygnałem głodu lub sytości jest poziom cukru prostego - glukozy. W miarę jak komórki zużywają glukozę, zmniejszają się ich możliwości energetyczne i wzrasta głód. Koncepcja ta nie jest jednak powszechnie akceptowana, ponieważ wydaje się, że na głód wpływają inne czynniki niż regulacja glukozy. Druga hipoteza to hipoteza lipostatyczna, która przyjmuje, że głód jest regulowany przez poziom lipidów (tłuszczów) w organizmie. Odczuwamy głód, gdy proporcja tłuszczów w organizmie spada poniżej pewnej wartości. I tym razem istnieją dane przemawiające zarówno za tą hipotezą, jak i przeciw niej.

5.    Hipoteza lipostatyczna doprowadziła Richarda Kesseya, Terrego Powleya i ich współpracowników do sformułowania poglądu nazwanego teorią punktu krytycznego; zgodnie z tym poglądem każda osoba ma w naturalny sposób ustaloną wagę ciała. Decyduje o niej liczba komórek tłuszczowych w organizmie, zdeterminowana już w chwili narodzin lub wkrótce potem. Człowiek nigdy nie traci posiadanych komórek tłuszczowych; gdy spada nawadze, komórki te ulegają jedynie kurczeniu się. Wyjaśnia to, dlaczego trudne może być zrzucenie wagi: skurczone komórki powodują, że organizm reaguje na utratę wagi tak, jak na doznanie głodu, i próbuje ją odzyskać. W istocie, ponad 90% ludzi stosujących dietę odchudzającą w końcu odzyskuje zrzucone kilogramy.

6.    Badania prowadzone przez Judith Polivey i Petera Hermana wykazały, że na odzyskiwanie przez osoby odchudzające się utraconej wagi wpływa wiele czynników: lęk, depresja, nadużywanie alkoholu, stres i łatwość dostępu do wysokokalorycznej żywności. Ludzie ujawniają też tendencję do jedzenia więcej wówczas, gdy mają duży wybór potraw i są w towarzystwie innych osób.

7.    Stanley Schachter sugeruje ponadto, że ludzie otyli lub z tendencją do otyłości mogą być bardziej wrażliwi na zewnętrzne, płynące z otoczenia sygnały regulacyjne, a ludzie z normalną wagą - na sygnały wewnętrzne. Tak więc osobę otyłą, nawet jeśli nie jest głodna, do jedzenia może pobudzać widok apetycznych potraw czy samo nadejście pory posiłku.

8.    Richard Nisbett wysunął pogląd, że u ludzi z nadwagą zaburzone mogą być funkcje podwzgórza, co uniemożliwia normalną regulację głodu.

9.    Nie ulega jednak wątpliwości, że łatwy dostęp do wysokokalorycznej żywności i czasem mniejsza dostępność żywności niskokalorycznej przyczyniają się do spożywania większej ilości kalorii, co powoduje otyłość.

10.Rozważając kwestię otyłości, trzeba też brać pod uwagę czynniki kulturowe. W różnych kulturach przyjmuje się odmienne poglądy na temat tego, co jest otyłością. W naszej kulturze zbyt akcentuje się dziś walory szczupłości, podczas gdy w innych cechą pożądaną jest większa tusza.