22

Stale, stanowiące stopy żelaza z węglem (od 0.01 do 1,5% wag.) oraz innych pierwiastków dzielimy na niskostopowe (poniżej 5% dodatków) i wysokosiopowe (powyżej 5% dodatków). Właściwości stali można w znacznym stopniu modyfikować poddając ją obróbce termicznej (wyżarzaniu, hartowaniu i odpuszczaniu). Wyżarzanie polega na ogrzaniu stali, jej wygrzaniu i nastęocie powolnemu ostudzeniu. W wyniku tego procesu następuje ujednolicenie struktury, likwidacja naprężeń wewnętrznych i polepszenie właściwości mechanicznych stali.

:niu przez zanurzenie

Artowanie polega na ogrzaniu stan i nasrępme gwałtownym jej o

w zimnej cieczy. Powoduje to podwyższenie właściwości wytrzymałościowych oraz trwałości przy/ jednoczesnym obniżeniu plastyczności stali. Stal taką stosuje się do produkcji narzędzi. Procesem odwrotnym do hartowania jest odpuszczanie stali, które polega na jej ogrzaniu i powolnym chłodzeniu. Uzyskuje się w ten sposób materiał mniej twardy i mniej wytrzymały lecz pozbawiony naprężeń wewnętrznych i bardziej plastyczny oraz ciągliwy.

Właściwości stali zależą w głównej mierze od zawartości węgla. Ze wzrostem zawartości węgla w stali rośnie jej wytrzymałość, twardość, hartowność, a maleje ciągliwość, udamość i odporność na korozję.

Identyczny wpływ na właściwości stali wywiera obecność krzemu Si w stopie. Obecność siarki w stali jest niekorzystną gdyż powoduje kruchość, szczególnie na gorąco. Obecność fosforu obniż jej udamość i plastyczność. Mangan (Mn) jest dodatkiem pożądanym, gdyż powoduje podniesienie wytrzymałości i udamości stali, a ponadto neutralizuje szkodliwy wpływ siarki.

3. Znakowanie stali /Stale węglowe;

W⁷ zależności od składu chemicznego i właściwości stale są odpowiednio znakowane. Znale stali węglowej zwykłej jakości składa się z liter i cyny porządkowej. Gatunki przeznaczone do spawania mają w końcówce oznakowania literę S. Zatem stal węglowa zwykłej jakości oznakowana jest jako St-0, a stal węglowa zwykłej jakości przeznaczona do spawania oznakowana jest następująco: St-0S. Na końcu oznakowania stali może być litera X lub Y. Litera X oznacza stal o tzw. nieuspokojonej granicy plastyczności, a litera Y dotyczy stali o półuspokojonej granicy plastyczności. Określenia X i Y odnoszą się do specjalnych zabiegów technologicznych w czasie procesu hutniczego, w wyniku którego następuje odtlenienie stali przy końcu wytopu, przez co uzyskuje się zmniejszenie wydzielanie gazów w czasie krzepnięcia stali. Stal nieuspokojona jest bardziej miękka od stali w stanie pćluspokojonym.

Znak stali niskostopowej składa się z liczby określającej zawartość węglą w setnych częściach procentu, z liter określających składniki stopowe oraz z liczby oznaczającej zawartość tych dodoatków stopowych, w całkowitych jednostkach procent. Przy ograniczeniach składu chemicznego znak uzupełnia się na końcu literą A.

Oznaczenia składników stopowych są następujące:

G - mangan,

S - krzem.

Dlatego oznaczenie 18G2 określa stal manganową o zawartości 2%wag. Mangany i 0,18% wag. węgla.

Znak 34GS oznacza niskostopowa stal manganowo-krzemową o zawartości 0,34% węgla i ok.

.    -i.    'w    w    -w    7    s- W

2% krzemu i manganu.

W przemyśle mechanicznym stosowane są również następujące rodzaje stali:

St~2M, St-4M - stale węglowe konstrukcyjne, stosowane głównie do wyrobu nitów,

R 35, R 44 - stale stosowane do wyrobu rur,

10H, 10HA- stale o zwiększonej odporności na korozję,

D-90 - stal do wyrobu drutów i zbrojenia.

4. Oznaczenie wytrzymałości na rozciąganie i charakterystyki odkształceniowe

•u *=»■

if. •