234 (17)

mentem obserwacji do różnicy czasu między momentem widocznego wschodu lub zachodu a momentem świtu lub zmierzchu nautycznego.

Współczynnik t_s nie jest jedynym parametrem decydującym o dokładności pomiaru wysokości. Drugim dość istotnym elementem wpływającym na jasność bądź oświetlenie widnokręgu jest wartość kątowa między aktualnym azymutem Słońca pod linią widnokręgu a azymutem obserwowanej gwiazdy. Wartość t_M wynosi I w momencie, gdy Słońce znajduje się na wysokości —12°. Z wy kresu na rys. 13.1 można wywnioskować, kiedy nastąpi najdogodniejszy moment do rozpoczęcia pomiarów wysokości gwiazd. Wynika z niego, że dla wysokości mniejszych niż —8 , —9° pomiary są obarczone stosunkowo małymi błędami.

W ciągu dnia stan widnokręgu można ocenić według jego ostrości. Z badań Sadlera [14J można określić wpływ stanu widnokręgu na dokładność pomiaru wysokości. Jeżeli w idealnych warunkach obserwacji przyjmie się, że współczynnik błędu wynosi 1, to przy dobrym i średnim widnokręgu współczynnik ten jest równy 1,8. Przy złym i niewyraźnym widnokręgu, kiedy istnieje mały kontrast nieba i morza, współczynnik błędu wzrasta do 2,2. Kondraszichin [9] po opracowaniu 3210 pomiarów wysokości Słońca otrzymał wartość błędu średniego ±0,47', natomiast po opracowaniu 1937 pomiarów wysokości gwiazd uzyskał błąd średni ±0,72'.

13.1.4. Błędy systematyczne pomiaru wysokości

Błąd osobowy

Na proces obserwacji wywiera wpływ wiele czynników, któiych dostatecznie nie poznano. Jedym z nich jest reakcja oka obserwatora przy sprowadzaniu ciała niebieskiego do styczności z linią widnokręgu. W wyniku tego powstaje między inn>-mi tzw. błąd osobowy (ang. persona! error).

\

\

\

Rys. 13.2. Zjawisko irradiacji przy pomiarach górnej krawędzi Słońca

234