256 (39)

256 OHl.lL ZANIK KONSTRUKCYJNE

wanie technologii produkcji obejmuje zarówno opracowanie procesów wykonania detali i montażu, jak i sprawdzenie wykonanych detali i gotowego wyrobu. Do zadań kontroli powinno należeć natychmiastowe eliminowanie z procesu produkcyjnego detali wykonanych z usterkami oraz zapewnienie zgodności cech elektrycznych i konstrukcyjnych wyprodukowanego transformatora z warunkami, jakie powinien transformator spełniać pracując w urządzeniu, do którego jest przeznaczony.

Rozdział XVI

EKRANOWANIE TRANSFORMATORÓW XVI.1. Ekrany elektrostatyczne

Transformatory wejściowe, a niekiedy również i między lampowe, powinny być dobrze chronione przed działaniem zewnętrznych pól elektrostatycznych i magnetycznych (rozdz. XIII). Zagadnienie to jest szczególnie ważne, gdy wzmacniacz jest zasilany z sieci prądu zmiennego. Np. we wzmacniaczach mikrofonowych wysokiej jakości napięcie zakló-•ceń na pierwotnym uzwojeniu wejściowego transformatora mikrofonowego powinno być kilka tysięcy razy mniejsze od amplitudy nominalnego napięcia sygnału, to znaczy powinno być rzędu ułamka mikrowolta.

Zabezpieczenie transformatora przed napięciami zakłócającymi, wywołanymi przez pojemnościowe sprzężenie obwodów uzwojeń transformatora ze źródłami zakłóceń, tj. zabezpieczenie przed działaniem zewnętrznych pól elektrostatycznych, nie nastręcza wielkich trudności. Wystarczy transformator oraz przewody prowadzące do niego otoczyć płaszczem metalowym połączonym z punktem o zerowym potencjale (podstawą wzmacniacza lub ,,ziemią“). Napięcie zakłócające indukowane pojemno-ściowo przy poprawnym montażu i rozmieszczeniu części składowych wzmacniacza jest na ogół nieznaczne, tak iż sprawa elektrostatycznego ekranowania transformatora i jego obwodów zazwyczaj powstaje dopiero wtedy, gdy napięcie sygnału jest rzędu ułamka wolta. Ekranem elektrostatycznym transformatora jest zwykle metalowa obudowa, w której umieszcza się transformator dla ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi, wpływami czynników klimatycznych i działaniem pól magnetycznych. Doprowadzenia transformatora ekranuje się przez zastosowanie izolowanego przewodu w płaszczu metalowym (tzw. przewód ekranowany). Płaszcz ten starannie łączy się z punktem zerowym potencjału, przy czym należy pamiętać, że w razie nieuziemienia płaszcza zakłócenia są znacznie większe niż przy stosowaniu przewodu nie ekranowanego. Ody doprowadzenia do obu końców uzwojenia transformatora mają potencjały różne od zera (transformator zasila linia symetryczna względem ziem ), wtedy ekranuje się oba doprowadzenia. Gdy transformator za ila lin a niesymetryczna, tj. gdy jeden z końców uzwojenia jest uziemiony. ekranuje się tylko drugie doprowadzenie —- nieuziemione.

Gdy napięcie maksymalne sygnału na transformatorze jest rzędu mi-liwoltów lub mikrowoltów, ekrany elektrostatyczne i uziemienie powinny być wykonane szczególnie dokładnie. Przewód prowadzący z transformatora do czynnej siatki lampy powinien być ekranowany aż do siatkowej nóżki lampy lub do wyprowadzenia siatki lampy, nie ekranowany bowiem odcinek takiego przewodu o długości kilku centymetrów znacznie zwiększa poziom zakłóceń. Obwód pierwotny w tym przypadku ekranuje się aż do zacisków wejściowych wzmacniacza.

Im oporność wewnętrzna obwodu jest większa, tym obwód jest bardziej czuły na zakłócenia elektrostatyczne. Wynika to stąd, iż wskutek bardzo dużych oporności pojemności sprzęgających obwód ze źródłem zakłóceń (pojemność sprzęgająca jest bardzo mała) spadek napięcia zakłócającego między przewodami obwodu jest praktycznie biorąc proporcjonalny do oporności obwodu. Z tego powodu obwód wtórnego uzwojenia transformatora wejściowego, jako obwód o większej oporności jest bardzo czuły na zakłócenia elektrostatyczne.

Trzeba tu zaznaczyć, że ekrany elektrostatyczne zwiększają pojemność montażową, co trzeba uwzględniać przy obliczaniu pojemności obciążającej transformator. Pojemność ekranowanego przewodu zależy od jego średnicy oraz od grubości i rodzaju izolacji; w zwykłych przewodach ekranowanych o małej średnicy zewnętrznej wartość tej pojemności wynosi 100 H- 200 pF/m. Specjalne ekranowane przewody na wielkie częstotliwości mają pojemność 20 -f- 40 pF'm, lecz są one o większej średnicy i mniej giętkie.

XVI.2. Ekrany magnetyczne

Zewnętrzne pola magnetyczne pochodzące z transformatorów urządzeń znajdujących się w sąsiedztwie silników elektrycznych, transformatorów sieciowych zasilacza, indukują w uzwojeniach transformatorów małej częstotliwości zakłócające siły elektromotoryczne.

Zakłócające siły elektromotoryczne, indukowane przez zewnętrzne pola magnetyczne w uzwojeniach wejściowego transformatora wzmacniacza o niskim poziomie sygnału wejściowego (wzmacniacz mikrofonowy, wzmacniacz magnetofonowy), są zwykle wielokrotnie większe od dopuszczalnych, jeżeli nie zastosuje się specjalnych środków zmniejszających te zakłócenia.

Ochrona transformatora przed działaniem zewnętrznych pól magnetycznych jest znacznie trudniejsza od ochrony przed działaniem pól elektrostatycznych. W celu zmniejszenia siły elektromotorycznej, indukowanej w transformatorze przez zewnętrzne pola magnetyczne należy:

a)    zmniejszyć rozmiary transformatora i liczbę zwojów, co uzyskuje się przez zastosowanie rdzenia ze stopów magnetycznych o jak największej przenikalności początkowej;

b)    umieścić transformator na podstawie wzmacniacza tak, żeby oś cewki była prostopadła do linii zakłócającego pola magnetycznego; takie jyołożen e transformatora ustala się na pracującym modelu urządzenia zmieniając ustawienie transformatora tak długo, aż uzyska się na wyjściu minimum zakłóceń.

Zakłócenia indukowane przez pola magnetyczne można również zmniejszyć przez zastosowanie transformatora rdzeniowego o uzwojeniach umieszczonych na dwóch ramionach rdzenia.

Jednakże wymienione środki często nie dają potrzebnego zmniejszenia zakłóceń indukowanych zewnętrznymi polami magnetycznymi. Z tego powodu transformatory wejściowe wzmacniaczy dla niskiego poziomu wejściowego ochrania się przed działaniem obcych pól magnetycznych przez