26 (517)

układu. Nawiązując do Baconowskiej klasyfikacji nauk i Encyklopedii francuskiej^ł* Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych starało się ułożyć program szkolny według ściśle ustalonych naukowych zasad podziału wiedzy ludzkiej, oparty na prawidłowym związku pomiędzy poszczególnymi gałęziami wiedzy. Nowy program j cechowała równowaga w nauczaniu, polegająca na tym, 1 że przyznano poważne miejsce dla przedmiotów matę-1 matyczno-przyrodnlczych i społeczno-etycznych, za- i chowując jednocześnie gramatyczno-retoryczny kieru-1 nek kształcenia.

Pomimo tego zmiany w programie szkół — w porów-1 naniu zc stanem dotychczasowym — były w swej isto-J de głębsze niż by to wyglądało na pierwszy rzut oka. Po raz pierwszy zostały wprowadzone w tak szerokim i zakresie nauki przyrodnicze: botanika, zoologia, minę- j raiogia, nauki rolnicze, fizyka, mechanika, hydraulika, 1 chemia, początki medycyny i higieny. Nauka wymowy ' złączona z poetyką, aczkolwiek zachowała starą nazwę, .] miała zawierać nową treść, sprzyjającą wychowaniu I narodowemu i obywatelskiemu oraz podnoszeniu kul- 1 tury estetycznej. Łacina, jako „język zniszczonego na- J rodu” zeszła w istocie do roli drugorzędnej. Natomiast m nauka języka ojczystego zgodnie z nowymi dążeniami 1 miała obudzić przywiązanie młodzieży do kultury na- 1 rodowej i uczyć patriotyzmu. Zadaniom wychowania 9 obywatelskiego służyć miała nauka historii Polski, na- | uka prawa, świecka nauka moralna, niezależna od na- M uki chrześcijańskiej — wyłączonej z programu klas w starszych. Mimo pewnych kompromisów program dla a szkół Komisji stanowił prawdziwy przewrót w dotych- a czasowym systemie kształcenia.

Jako ideowe założenia programu edukacji wysunięto jfl charakterystyczną dla ducha epoki eudaimonistyczną m dewizę wychowania młodego człowieka tak, aby „jemu J

było dobrze i z nim było dobrze", czyli ideę „szczęśliwości" indywidualnej i „publicznej". W wykładzie przedmiotów nauczania prowadzonych w wyższych klasach szkół wydziałowych przez specjalistów, uwzględniono zasadę uczenia ,.stopniami" i wiązania nauki z życiem, aby młodzież od najwcześniejszych lat umiała szukać w każdej nauce „rzetelnego pożytku dla życia publicznego i prywatnego" — jak głosił Piramowicz w ocenie programów szkolnych.

Ta kierunkowość wychowania i wzgląd na rozwój psychiczny młodzieży stworzyły kilka linii dydaktycznych, biegnących poprzez klasy. I tak np. historia naturalna wykładana w klasach niższych obejmowała botanikę, zoologię i mineralogię, kończyła się nauką fizyki z chemią w klasach starszych lub naukę moralną zamykano w klasach wyższych nauką prawa. Zakres programu nauczania w obu typach szkół średnich: większych (wojewódzkich czyli wydziałowych) oraz mniejszych (powiatowych czyli pod wydziałowych) był zasadniczo ten sam (porównaj tabele).

PRACA NAD PODRĘCZNIKAMI

Warunkiem realizacji nowocześnie i w pewnym sensie rewolucyjnie pomyślanego ja&gramu były podręczniki Ich zadaniem było wprowadzić jednolitość w nauczaniu oraz ułatwić pracę^ nauczycielom, nie przygotowanym na ogół do treści naukowych. Podręczniki miały być przewodnikiem metodycznym i nieraz źródłem wiedzy, bo „co jest nauczyciel dla ucznia, tym będzie książka początkowa dla nauczyciela" — głosił Popławski.

Dla szkół parafialnych o skromnym programie nau-

• 01