29 (502)

I liHjrr.r•l.i.i ISii-fAircłii, 1>    (Mmni    Mr^wi iO||»

:SBV9TłJ|J.0l-IS4«Ą-7. !•- WN PWN

166 kur, klimat łagodny, podzwrotnikowy i żyzni; gleby. Została zasiedlona przez Polinezyjczyków najprawdopodobniej ok. 900 r. n.c. Za główną przyczynę ich nieszczęść uważa się tradycję wykuwania wielkich kamiennych posągów (moai) i ich ustawiania na kamiennych platformach (altu). Zidentyfikowano ok. 300 altu (tylko na 113 są posągi) oraz JSJS7 wykutych moai, z których około połowy pozostało w Rano Raraku - jedynym kamieniołomie wyspy. Najwyższy posąg ma ok. 10 m wysokości, a najcięższy waży 871 (w kamieniołomie znajduje sic niedokończony posąg o wysokości 21 m i wadze 2701). Prawdopodobnie przedstawiały one przodków, a ich stawianie było elementem rywalizacji między klanami tworzącymi społeczność Rapa Nui (było prawdopodobnie 11 12 klanów). Wykute w Rano Raraku posągi transportowano na rozsiane wzdłuż brzegów wyspy aha z pomocą kłód drewna jako rolek (bądź tzw. canoe Ittdtlent, czyli drewnianych szyn, torów), ciągnąc je za pomocą lin z włókien palmowych. Zapotrzebowanie na drewno do transportu moai ( oraz w innych oclach) spowodowało, że najprawdopodobniej do łat 1400-1600 zostały wy cięte wszystkie lasy’ (największa roślina, która się ostała to toromiro - krzew o wysokości 2-3 m). Spowodowało to prawdziwe nieszczęście, ponieważ drewno było niezwykle potrzebne w prawie każdej sterze funkcjonowania społeczności Wyspy Wielkanocnej. Drewniane były lodzie, który mi wypływano na połowy (głównie delfinów i ryb otwartego oceanu, np. tuńczy ków), harpuny, włókna na tkaniny pochodziły z drzew, drewno było materiałem budowlanym i opałowym. Niektóre drzewa dostarczały też owoców.

Całkowite wylesienie wyspy spowodowało przede wszystkim (oprócz oczywiście końca tradycji stawiania moai) spadek podaży żywności. Zarówno tej pozyskiwane j z natury, jak i z rolnictwa, /.niknęły z diety dzikie owoce, mięso ssaków morskich i tuńczyka (przybrzeżne wody wokół wyspy są dość ubogie, a większość wybrzeża jest urwista), a także ptaków, których wyginięcie było skutkiem wylesienia, nadmiernych polowań i drapież-nictwa szczurów przybyłych wraz z Polinezyjczykami. Nastąpił spadek plonów z powodu nasilonej erozji wietrznej i wodnej. Pojawił się głód, a nawet kanibalizm. I .iczebność populacji spadla prawdopodobnie o ok. 70%. Kiedy nadchodziły zimne (I(TC)> wietrzne i deszczowe noce zimowe, nie było czym ogrzać się.

W czasach głodu i ubóstwa wodzowie i kapłani utracili autorytet. Maiatoa (wojownicy) wzniecili bunt. Rozgorzała wojna domowa, klany walczyły ze sobą, obalano moai. Społeczeństwo uległo dezintegracji. Kiedy w poniedziałek wielkanocny 5 kwietnia 1722 r. holenderski podróżnik, Jacob Roggeveen, odkry ł dla Europejczyków wyspę, ujrzał tylko „osamotnione, biedne pustkowie”.

Oczywiście ekologiczne tragedie nie .są przeznaczeniem wszelkich społeczeństw. I łistoria dostarcza też licznych przykładów, jak ludzie potrafili ułożyć poprawnie swoje stosunki /. przyrodą, np. Inkowie czy mieszkańcy wyspy Tikopia (op. cii. 2005:277-308).

2.3. Rewolucja przemysłowa

Rewolucja przemysłowa, rozpoczęta w Anglii w drugiej połowic XVIII w., to całokształt zmian technicznych, ekonomicznych i społecznych związanych z powstawaniem przemysłu fabrycznego i nowoczesnej cywilizacji przemysłowej. Główną przyczyną zmian byl rozwój nauki i techniki. Technika była odpowiedzią na wyzwanie wobec rosnących potrzeb ludzkich i problemów związanych z przeludnieniem i biedą, zwłaszcza na wsi. Duży wpływ na zachodzące przemiany miał również rozwój gospodarki to-

It iMtruiWo. C IMwwnłl: II Ki.-l:n?Av>i./>:łjr<tł .ir>'.nWp'-f¹.vAuWm/ł^-A-.i'l»:K

ISBN WM«I I'-;? " I- l:v WN PWN 2K«

warowu-pieuiężnej. jaku konsekwencji rozdzieleniu procesu produkcji i konsumpcji oraz ekspansja kolonialna (Polak 1996: 14).

Węgiel używano w Anglii do ogrzewania już od XIII w., choć dominowało drewno. W XVIII w., wraz ze wzrostem populacji, nasilił się niedobór drewna, wzrosło więc za potrzebowanie na węgiel. Jego większe wydobycie wymagało coraz głębszych kopalni, w których pojawiła się konieczność usuwania dużych ilości wody. Niezbędne były nowe sposoby jej wypompowywania, co stało sic główną przyczyną rozwoju maszyn parowych. Dodatkowym impulsem rozwojowym było wykorzystanie węgla jako paliwa w produkcji żelaza (wcześniej używano węgla drzewnego) na począt ku XIX w. Jego zużycie zaczęło szybko rosnąć. W Wielkiej Brytanii zużyło go 10 min r w 1800 r.,a sto lar później 200 min r (na całym święcie odpowiednio 15 i 700 min). Dzisiaj zużycie energii odpowiada ekwiwalentowi 10 mld t węgla (Common, Stagl 2005: 74).

Rewolucja przemysłowa w swej istocie była więc przejściem z zależności od energii drewna i wód płynących do energii z paliw kopalnych. Spowodowała zwielokrotnienie zużycia energii per capitu, przyspieszenie wzrostu gospodarczego (w czym główny udział miał przemysł, który stał się najszybciej rozwijającym się działem gospodarki - industrializacja), przyspieszenie wzrostu demograficznego (dzięki rozwojowi medycyny) i urbanizacji.

Skutkiem rewolucji przemysłowej jest nasilanie się eksploatacji środowiska, poją wianie się zupełnie nowych zagrożeń środowiska (antropogeniczna zmiana klimatu, wprowadzanie toksycznych chemikaliów do środowiska, pełne wykorzystanie zdolności asymilacyjnych Ziemi: Diamond 2005: 7), izolacja ludzi od przyrody, ugruntowanie przekonania, żc człowiek powinien i potrafi panować nad Ziemia i jej zasobami, a ostatecznie cały kompleks niekorzystnych zjawisk zwany globalnym kryzysem ekologicznym (zob. rozdz. 3 i 4).

Nauki płynące z historii ludzkich relacji zc środowiskiem mają charakter ogólny, a nie szczegółowy. Zawierają się przede wszystkim w następujących stwierdzeniach:

1

   nie było i nie będzie ekologicznego złotego wieku ludzkości (co nie oznacza, że nasze czasy nie są wyjątkowe pod względem zdewastowania środowiska ani usprawiedliwienia współczesnego stosunku do przyrody);

•    postęp technologiczny potrafi rozwiązać problemy ekologiczne, ale jednocześnie rodzi nowe;

•    mająe szczęście, można znaleźć czas i umiejętności niezbędne do nowego, lepszego ułożenia sobie stosunków z. przyrodą.