2

Jan Zabłocki Warszawa

RODZINA RZYMSKA W ŚWIETLE NOCTESATTICAE AULUSAGELLIUSA

Żyjący w II wieku po narodzeniu Chrystusa Aulus Gcllius¹ jest zaliczany do długiego, bo ciągnącego się od Katona Cenzora do Izydora z Sewilli, łańcucha rzymskich autorów, którzy zainteresowania swoje kierowali ku starożytności. Poszczególne ogniwa tego łańcucha' stanowią ni. in. takie autorytety jak: Marcus Terentius Varro, Vcrrius Flaccus, Valerius Masintus, Plinius Sccundus, Valerius Probus, Potnpcius Fcslus czy Nonius Marccllus. Gclliu-sa można umieścić w nurcie zwolenników archaizująccgo kierunku zwanego frontoniani-zmem", z zastrzeżeniem, że czytał on starożytnych autorów nic tylko dla wzbogacenia słownictwa, lecz także dla poznania treści ich dzieł. Co więcej, z ciekawszych fragmentów, dotyczących różnych dziedzin wiedzy⁵, zrobił wyciągi zamieszczając je w pracy o charakterze encyklopedycznym, której pisanie rozpoczął jeszcze na studiach w Atenach - stąd tytuł: Nckics Alticae⁴. Jest ona bezcenna - nawet jeśli nauka miesza się w niej z zabobonem, a historia z legendą - nie ze względu na to, co Gcllius sam napisał, lecz na to, co przepisał, sparafrazował bądź streścił, często z dziel bezpowrotnie zaginionych⁵, w tym również z zakresu prawa⁶. Właśnie dzięki temu A'ocics Auictie są kop."Inią wiedzy, może nic tyle dla lekarza czy przyrodnika, ile dla biologa czy prawnika. Gcllius przekazał bowiem bezcenne wiadomości zarówno o archaizmach językowych czy gramatycznych, jak i o zapomnianych już w jego czasach instytucjach prawnych⁷.

Wiadomości dotyczące prawa, zawarte w Nocics Alticae, odnoszą się do jego rozwoju na różnych etapach i pochodzą z wielu źródeł, skądinąd często nieznanych. Na podstawie tych - choć fragmentarycznych - przekazów dotyczących różnych epok, można naszkicować obraz rodziny rzymskiej, zwłaszcza w czasach archaicznych.

Archaiczna rodzina rzymska była nie tyle instytucją społeczną, co polityczną. Na jej czele stał pater familias. Był on głową domu i symbolem trwania rodziny; pośrednikiem między duchami przodków i żyjącymi; właścicielem majątku i zwierzchnikiem osóbznajdu-jących się pod jego władzą . Władza pater familias, pierwotnie jednolita w stosunku do