2

niewiedza ma charakter obiektywny, to znaczy jeśli wynika ze stanu aktualnego i oczywiście z historii danej nauki i - co za tym idzie - jeśli ogół fachowców potrafiłby ją przynajmniej uznać za stan niewiedzy”¹.

Tenże autor stwierdza, zgodnie z przyjętą konwencją metodologiczną, że „problem naukowy jest swoistym pytaniem, a jako pytanie zakłada pewną wiedzę; coś się wie, formułując problem, a czegoś się nie wie, i właśnie chodzi o to, aby się dowiedzieć, czyli poznać prawdę”².

Idąc wskazanym tropem przyjmijmy, że problem badawczy jest pyta- pi-of., niem, na które odpowiedź uzyskiwaną jest na drodze badań naukowych. “ ^

J. Giedymin zwraca uwagę na to, że: „Wszelkie badania naukowe prowadzi się dla rozwiązania jakiegoś problemu; sytuacje badawcze, którymi zajmuje się metodologia opisowa to sytuacje problemowe, a każdy problem to pytanie. Oczywiście chodzi tu zarówno o problemy teoretyczne, jak i praktyczne”³. T. Buksińsłd stwierdza: „Problemy naukowe wyrażone są w postaci pytań poznawczych. Problem jest treścią pytania.

Stanowi on znaczenie logiczne pytania”⁴. Ujmowanie problemów badawczych, problemów naukowych - w tym problemów badawczych w pedagogice - w formie pytań ma tę zaletę, że do ich analizy można wykorzystać wiedzę z zakresu logiki. Spróbujemy więc skorzystać z tej wiedzy, mając na względzie pedagogiczne problemy badawcze i zwracając uwagę na budowę pytań i ich rodzaje.

Z. Ziembiński pisze, że: „Pytania nie są zdaniami w sensie logicznym, bo nie opisują rzeczywistości. Pytania stawiane na serio wyrażają właśnie    ,

pragnienie uzyskania informacji, co do stanu świata, formułują żądanie czy prośbę o udzielenie określonego rodzaju informacji”⁵.

Pytanie składa się z danej pytania (datum ąuestionis) i niewiadomej pytania. Zadając na przykład pytanie: „Która instytucja ma największy wpływ wychowawczy na dzieci?”, wyznaczamy schemat odpowiedzi: „Instytucja X ma największy wpływ wychowawczy na dzieci”, i ten schemat odpowiedzi to jest dana pytania. K. Ajdukiewicz wyjaśnia, że: „Zawartą w datum ąuestionis zmienną [...] nazywamy niewiadomą pytania.

Zdania otrzymane z datum ąuestionis jakiegoś zdania pytajnego przez podstawienie odpowiedniej stałej, za niewiadomą pytania nazywamy odpowiedziami właściwymi dla tego zdania pytajnego”⁶. W przypadku postawionego wcześniej pytania stałą podstawioną za niewiadomą pytania jest „instytucja rodziny”, odpowiedź więc przybiera następujący kształt: „Instytucja rodziny ma największy wpływ wychowawczy na dzieci”.

W badaniach pedagogicznych poszukuje się niewiadomej pytania - określonej informacji; znaleziona informacja podstawiona za niewiadomą pytania może mieć charakter pewny lub tylko prawdopodobny.

Ważną dla badacza-pedagoga informacją ze strony logików jest to, że każde pytanie ma jakieś założenie; pytanie ma wówczas sens, gdy założenie jest prawdziwe (zgodne z rzeczywistością). „Twierdzenie, które zakłada się, stawiając na serio dane pytanie, nazywamy założeniem danego pytania. Jeśli to założenie jest niezgodne z rzeczywistością, mówimy, że pytanie to jest pytaniem niewłaściwie postawionym. Na takie pytanie nie można udzielić oczekiwanej przez pytającego odpowiedzi [...]”⁷.

W postawionym przez nas pytaniu: „Która instytucja ma największy wpływ wychowawczy na dzieci zakładamy, że są instytucję, które wywierają wychowawczy wpływ na dzieci. Prawdziwość założenia pytania , ma istotne znaczenie przy formułowaniu problemów badawczych w pedagogice. Badacz przed sformułowaniem problemu powinien mieć jakąś wiedzę pewną na temat badanego faktu, zjawiska czy obiektu, czerpaną bądź z dotychczasowego dorobku wiedzy naukowej, bądź z obserwacji i analizy rzeczywistości. Uniknie dzięki temu formułowania problemów w postaci niewłaściwych pytań, odbierających sens planowanym badaniom. Jeżeli badacz pyta: „Jakie są osiągnięcia szkolne uczniów szkoły podstawowej w miejscowości N w dziedzinie nauczania języka japońskiego?”, to powinien mieć pewność, że w miejscowości N uczniowie szkoły podstawowej uczą się języka japońskiego.

Istotne dla badacza-pcdagoga formułującego problemy są wyróżnione w logice rodzaje pytań ze względu na sposób odpowiadania i liczbę odpowiedzi. Wyróżnia się według tego kryterium:

a)    pytania do rozstrzygnięcia (pytania rozstrzygnięcia),

b)    pytania do uzupełnienia (pytania dopełnienia);

13

1

   Tamże.

2

   Tamże, s. 92.

3

^G J. Giedymin, Problemy, założenia, rozstrzygnięcia. Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych, Poznań: PWN 1964, s. 12.

4

   T. Buksińsłd, Metodologiczne problemy uzasadniania wiedzy historycznej, Warszawa - Poznań: PWN 1982, s. 8.

5

   Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa: PWN 2002, s. 8.

6

   K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, Warszawa: PWN 1974, s. 87.

7

   Z. Ziembiński, dz. cyt., s. 130.