27

_

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

Charakterystyka grup mszaków

Typ: Mchy (Bryopsida) - liczą ok.10 tys. gatunków.

1.    Mchy właściwe (prątniki)

2.    Torfowce - jeden rodzaj - torfowiec (gametofit o nieograniczonym wzroście)

3.    Płonniki, np. mech ptonnik (gatunek dwupienny)

-    rodnie i plemnie na szczytach gametoforów

-    gametofit - łodyżka (u prątników często rozgałęziona), chwyt-niki, listki jednowarstwowe (prątniki) lub kilkuwarstwowe z asymilatorami (płonniki), tworzą darnie

-    sporofit - wyniesiona bezlistna łodyżka z zarodnią (posiadającą wieniec ząbków - ozębnię, ułatwiającą wydostawanie się zarodników, przykrytą wieczkiem)

Przemiana pokoleń u mszaków

•    spląłek - pierwszy eła_D rozwoju gametofitu

•    gametofor - pojedyncze roślina (ulistniona łodyżka z chw,-. nikami) powstała ze splatka

•    rozwój gametangiów: rodni

i plemni na gametoforach

(ścianki gametangiów są win. lokomórkowe, co odróżnić j_s od gametangiów protistówi

•    gametofit żeński - w rcc-niach komórki jajowe

•    gametofit męski - w pletniach powstają plemniki mc-jące wici

•    zapłodnienie w pokrytych wodą deszczową rodniach -tworzy się diploidalna zygota

•    z zygoty wewnątrz rodni wyrasta diploidalny sporofit

•    „stopa" sporofitu wrasta w gc-metofit (w tym stadium rozwoju sporofit jest jeszcze samożywr-. zawiera chlorofil, z gametofrnj pobiera wodę i sole mineralne:

•    sporofit rozrywa rodnię i wyrasta ponad gametofit jako bezlistna łodyżka (seta)

•    rozwój zarodni na szczycie sporofitu (wewnątrz w wyniku mejozy powstają haploidalne zarodniki)

•    zarodnik kiełkuje w spląte-

Wqtrobowce

Typ: Wątrobowce (Hepatophyta) - liczą około 6-7 tysięcy gatunków. Nie tworzą darni. Mają rozbudowone pod względem anatomicznym gametofity. Przykładem jest (należąca do gromady porostnicowe) po-rostnica (Marchantia):

-    płatowaty gametofit, na którym wyrastają parasolowate rodniosta-ny i plemniostany,

-    mały sporofit z zarodniami (pękającymi na cztery klapy) mającymi sprężyste włókienka (sprężyce) wypychające zarodniki,

-    rozmnóżki (komórki zebrane w tzw. kubkach) służące do rozmnażania wegetatywnego,

-    chwytniki,

-    skórka z beczułkowatymi aparatami szparkowymi,

-    komory powietrzne z komórkami asymilacyjnymi,

-    tkanka spichrzowa.

plemnio-J gametofit rodniostan — Cy - stan j _mę_Ski gametofit żeński

tkanka asymilacyjna

tkanka

"spichrzowa

skórka

aparat

szparkowy

skórka

Torfowce

Ich szczególna zdolność zatrzymywania wody powoduj^ zabagnienia (mszary) i powstawanie torfowisk w zagl? bieniach z nieprzepuszczalny^ podłożem (tzw. torfowiska wysokie zbudowane z torfowców i ich szczątków). Charakterystyka - podobne w budowie do protistów, jedne'

-    pozbawione są chwytnikó'"

-    gametangia występują na bocznych łodyżkach gametofa¹"-

-    mają małe sporofity z niewielką setą,

-    nie mają ozębni zarodni

-    w listkach oprócz korno-' żywych występują korne' martwe chłonące wodę.

2.8. ROŚLINY ZARODNIKOWE Z DOMINUJĄCYM SPOROFITEM

Paprotniki (Pteridophyta) - zbiorcza grupa życiowa. Sq to lądowe rośliny naczyniowe, zarodnikowe. Pochodzą od ryniofitów. Występują w środowiskach wilgotnych i zacienionych (lasy, torfowiska, brzegi potoków) oraz bardziej suchych (pola, łąki ogrody).

• widłakowe

Ogólny podział paprotników

psylotowe    • skrzypowe

• paprociowe

Charakterystyka ogólna paprotników

0 lądowe rośliny tkankowe • dominujące pokolenie - sporofit

•    rozmnażanie przez zarodniki, z których rozwija się krótko żyjące przedrośle (gometofit) • zarodnie na liściach zarodniono-śnych (sporofilach) często tworzących kłos zarodnionośny

0    zapłodnienie i powstanie zygoty w środowisku wodnym (plem-nie wytwarzające plemniki z wiciami, rodnie wytwarzające komórki jajowe)

•    przedrośla często obupłciowe (obecność rodni i plemni - możliwość samozapłodnienia)

•    występowanie paprotników z zarodnikami jednakowej lub różnej wielkości:

-    jednakozarodnikowe - gametofity rozdzielnopłciowe (męskie

1    żeńskie) albo obupłciowe, np. część skrzypów, paproci,

-    różnozarodnikowe - z zarodników małych (mikrospory) wyrastają przedrośla męskie, z zarodników dużych zaopatrzonych w substancje zapasowe (makrospory) wyrastają przedrośla żeńskie

•    brak korzenia osiowego, mają jedynie korzenie przybyszowe

Widłakowe

Typ: Widłakowe (Lycophyta) - liczy około 1 000 gatunków.

•    Niezbyt wysokie, widlasto rozgałęzione pędy i korzenie, drobne liście (mikrofile) z jedną wiązką przewodzącą; pojedyncze zarodnie na wierzchniej stronie sporofili.

•    Niektóre wtórnie opanowały środowiska wodne (np. porybli-ny mające łodygę bulwiastą). W Polsce wszystkie gatunki objęto ochroną całkowitą.

•    Grupa paprotników najprawdopodobniej powstała zupełnie niezależnie (obejmuje widłaki i widliczki).

Klaso: Widłaki jednakozarodnikowe

•    z płożących się pędów wyrastają pędy wzniesione z kłosami zarodnionośnymi

•    cudzożywne obupłciowe przedrośle żyjące w symbiozie z grzybem

Widłaki

Klasa

liść zarodnionośny (sporofit)

rozwojowy widłaka iednakozarodnikowego no przykładzie widtoko Jwdzistego

Widłaki różnozarodnikowe

•    m.in. porybliny oraz wymarłe, imponujące rozmiarami lepidoden-drony i sygilarie

•    zarodnie u nasady liści

•    makrosporangia z ma-krosporami; z nich przedrośle żeńskie

•    mikrosporangia z mikrosporami; z nich przedrośle męskie

•    przedrośla bardzo małe

Liść z zarodnią

Dojrzały

sporofit