32 (421)

-wartości, tj. pewne obrazy i wizje rzeczy, stanów czy procesów p₀. żądanych w określonej sferze życia,

-    wiedza, zwłaszcza potoczna o określonych fragmentach rzeczywistości,

-    ewaluacja tychże oraz

-    dyspozycje do zachowań w stosunku do określonych obiektów w ramach danej sfery życia i umiejętność ich programowania.

W ramach orientacji życiowych mieszczą się więc orientacje edukacyjne (szkolne) i zawodowe. Są one syntezą odzwierciedleń świata społecznego i samego siebie w obrębie segmentu rzeczywistości, odpowiednio - edukacyjnej i zawodowej. Stanowią składnik procesu indywidualizacji (stawania się indywidualnością), przyczyniający się do zdawania sobie sprawy z podmiotowej i zewnętrznej możliwości aktywności, uzyskiwania zamierzonych jej wyników i skutków w sferze edukacji i pracy zawodowej (por. Gerstmann, 1987). Orientacje edukacyjne i zawodowe oscylują między podmiotowymi a społecznymi kontekstami funkcjonowania człowieka, będąc dodatkowo uwarunkowane biegiem życia jednostki i wtórnie tenże przebieg biografii warunkując. Orientacja zawodowa stanowi z reguły końcową sekwencję orientacji szkolnych.

Orientacje edukacyjne i zawodowe, będące konstruktami teoretycznymi, bezpośrednio nieobserwowalnymi, czynione przedmiotem dociekań empirycznych, mają również charakter zmiennych inferencyjnych, poznawanych pośrednio poprzez reakcje werbalne i niewerbalną aktywność badanych.

Należy tu odróżnić powyżej zaprezentowane pojęcie orientacji szkolnej i zawodowej od funkcjonńjącego w literaturze, zwłaszcza z zakresu doradztwa zawodowego (ale także w ramach praktyki oświatowej), pojęcia orientacji szkolnej czy zawodowej, która jest prezentowana głównie jako zbiór rozwiązań instytucjonalnych, działań edukacyjnych mających na celu wspomaganie procesu wewnętrznego orientowania się jednostki i profilowania jej drogi kształcenia i pracy zawodowej (por. np. Zielińska,

1975, Mońka-Stanikowa, 1976, Rachalska (red.), 1980, 1987).

Orientacja edukacyjna i zawodowa może być więc rozumiana dwojako:

-    po pierwsze jako wewnętrzny proces zachodzący w jednostce warunkujący jej poglądy, oceny, wybory aksjologiczne, działania rzeczywiste i planowane w obrębie edukacyjnego i zawodowego funkcjonowania człowieka,

-    po wtóre jako zewnętrzny proces profilowania edukacyjno-zawodo-wej drogi człowieka poprzez celowe działania podejmowane przez instytucje ku temu powołane.

Skutki społeczne orientacji życiowych jednostek i grup społecznych widoczne są między innymi w ich planach życiowych dotyczących po-

32