350 (18)

350 VI. Teoria tekstu

częstości występowania ich typów itd* Cele tego rodzaju badań mogą być daleko* siężne. Na takie cele zwraca uwagą np. Mikołajczak⁵⁷. Jednym z nich byłoby dojście do syntezy kształtu składniowego kierunków i epok literackich⁵*.

Do wielu wartościowych wyników badań składni tekstów literackich należy to, że „we współczesnych powieściach i opowiadaniach zdecydowanie dominują utwory o konstrukcji otwartej. Utwory z wyraźną formułą ramową są stosunkowo nieliczne”*

W nauczaniu szkolnym i uniwersyteckim przydatne mogą być oba wspomniane wyżej sposoby analizowania tekstów (tzn. od najprostszych elementów do całości lub od całości do najprostszych elementów). Trzeba jednak zaznaczyć, że analiza wychodząca od całości tekstu może tu stwarzać większe trudności.

8. Przyjmuje się, że analiza tekstów może być wielopoziomowa, tzn. z uwzględnieniem w odniesieniu do rozbudowanych tekstów różnych konstrukcji składniowych, rozmaicie zbudowanych w układzie pionowym i linearnym, o zróżnicowanych wzajemnych relacjach i wewnętrznym porządku, a także jednostek leksykalnych i frazeologicznych, ewentualnie też, zależnie od typu tekstu, w mniejszym lub większym zakresie fleksji i, rzadziej, poziomu fonetyczno-fonologicznego. W analizie składniowej celowe jest m.in. badanie szyku wypowiedzeń zewnętrznie nawiązanych (składników ciągu wypowiedzeń), szyku wypowiedzeń składowych występujących w obrębie wypowiedzeń złożonych współrzędnie i niewspółrzędnie i szyku składników zwykłych i dodatkowych (dodatkowych wyznaczników intelektualnych i in.; modulantów) w wypowiedzeniach (w tym m.in. szyku grupy podmiotu i orzeczenia, tematu i remato itd.). Związana jest z tym kwestia konfiguracyjności lub niekonftguracyjności szyku⁴⁰.

Regularne lub względnie regularne powtarzanie się w takiej czy innej kolejności mniejszych lub większych konstrukcji składniowych jest jednym z czynników wpływających na rytmiczność tekstu literackiego. Chodzi tu, inaczej mówiąc, o występowanie tzw. paralelizmów składniowych w tekstach prozatorskich⁴¹. Wymaga to dalszych szczegółowych badań składniowych od strony jakościowej i ilościowej. Otwarta pozostaje kwestia badania ewentualnej rytmiczności np. tekstów potocznych i innych.

Trzeba podkreślić, że badania tekstów pod względem jakościowym powinny się często łączyć z ujęciami o charakterze ilościowym, gdyż strona ilościowa konstrukcji tekstów odgrywa dużą rolę.

³⁶    Por. Z. Zagórski, O sposobach badania składni i stylu tekstów. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza" 1 (XXI), 1994, s. 9-32, tamże odpowiednia literatura przedmiotu.

³⁷    S. Mikołajczak, Składnia wybranych utworów Bolesława Prusa i Stefana Żeromskiego. Poznań 1983, s. 5.

³⁸    Ibidem.

³⁹    S. Mikołaj-czak, Składniowe wyznaczniki ramy delimitacyjnej współczesnych powieści (i opowiadań). „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 11 (XXII), 1995, s. 56.

⁴⁰    Por. np. A. W i e r zb i c k a, O metodach opisu szyku wyrazów. „Język Polski" XUV, 1964, s. 20.

⁴¹    Por. np. W. B o r o w y, O Żeromskim. W: Rozprawy i szkice. Wyd. 11. Warszawa 1964, s. 213 i ni, 334; Z. Goczołowa, Składnia powieści Stanisława Przybyszewskiego. Lublin 1975, s. 169,189. Por. też np. B. U dzik. Konstrukcjeparalelne we współczesnych przemówieniach sejmowych. „Poznański* Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” U (XXII), 1995, s. 57-78.