36 (424)

cowanie w miarę dokładnych, prostych w stosowaniu i niekosztownych metod po-lowej analizy warstw. (<P)

Nie zaliczamy do warstw archeologicznych próchnicy ornej, leśnej i łąkowej, mad, rumoszu skalnego, nadsypów i innych podobnych, ukształtowanych w okresie stadium reliktowego. Będziemy je nazywać warstwami nadkładowymi.

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku klasyfikacji obiektów, klasyfikacja warstw archeologicznych jest zobiektywizowana, pozostawia oznaczenie funkcji i genezy jako przedmiot wnioskowania, a nie opisu. Terminy takie jak: warstwa śmietniskowa, warstwa wyrównawcza, warstwa pogorzeliskowa i inne podobne, pochodzą z najniższego piętra klasyfikacji, są zbiorem otwartym, nie są — jak to wyjaśniono we wstępie do tej książki — elementami języka naukowego i jako takie mogą być dobierane dowolnie według ich znaczenia potocznego. Pozostajemy przy podziale wskazującym na rolę wyróżnionych kategorii w procesie poznawczym oraz umożliwiającym jednoznaczny i wyczerpujący opis stanowiska archeologicznego jako struktuiy' przestrzennej.

Odnosząc się do wyróżnionych wyżej czynników budujących warstwę, wprowadzimy następującą podstawową klasyfikację poznawczą.

Warstwa kulturowa to taka, która zawiera w swoim składzie czynnik kulturowy lub czynnik biologiczny, którego obecność nie może być wyjaśniona procesami przyrodniczymi.

Warstwa kulturowa kształtowała się zawsze w obecności człowieka lub w wyniku jego działalności. W pewnych okolicznościach czynnik kulturowy może pojawić się w warstwie bez spełnienia tego warunku; zabytki mogą być przemieszczane w trakcie trwania procesów przekształceń przestrzeni reliktowej i znajdować się na złożu wtórnym. Taką warstwę będziemy nazywali warstwą kulturową pozorną. Obecność czynnika biologicznego w warstwie kulturowej zostaje zapisana w sposób objaśniony w artykule następnym.

Warstwa przyrodnicza to taka, która jest pozbawiona czynnika kulturowego, a ewentualna obecność czynnika biologicznego wyjaśniona jest wystarczająco procesami przyrodniczymi.

(P>) Bez trudu można zauważyć, że dychotomia obu terminów nie jest ostra. Zdarzają się wcale często warstwy ukształtowane w wyniku działalności ludzkiej, które nie wypełniają kryteriów warstwy kulturowej, jeżeli posłużyć się przesłankami wnioskowania powszechnie dostępnymi w trakcie badań terenowych, a zarazem nie pozwalająprzesądzać o ich wyłącznie przyrodniczym charakterze. Dla nazwania takich struktur wprowadzamy termin warstwa nieoznaczona. Ponieważ rozróżnienie warstw kulturowych i przyrodniczych ma podstawowe znaczenie dla poprawności badań, powinny być opracowane połowę, łatwe do stosowania metody oznaczania genezy warstw w oparciu o chemiczną analizę ich składu i fizyczną analizę struktury. (<P)

Należy dodać, że dla uniknięcia bałaganu we wzajemnej relacji pojęć nie zaliczymy do archeologicznych warstw przyrodniczych podłoża glebowego, jeżeli jest ono ukształtowane jako skała macierzysta w czasie wyprzedzającym osadnictwo pradziejowe. Tak więc mady, aluwia i nawiewy eoliczne różnicujące fazy zasiedlenia będą w przyjętym tu rozumieniu archeologicznymi warstwami przyrodniczymi, ale przedholoceńskie utwory budujące terasy dolin, polodowcowe gliny zwałowe i wszelkie podłoża mineralne ukształtowane w wyniku procesów geologicznych — nie.

Warstwą, której przypisanie do kategorii warstw przyrodniczych lub kulturowych nie jest jednoznaczne, jest warstwa próchnicy pierwotnej, szczególnie w przypadkach, kiedy dzieli bliskie sobie fazy zasiedlenia i zachodzi wątpliwość, czy mogła ukształtować się w czasie dzielącym te fazy. Jeżeli wątpliwość ta jest silna, warstwę tę należy uznać za warstwę kulturową.

Opisane warstwy różnią się pochodzeniem i naturą, a przypisane im pojęcia są alternatywne. W obrębie każdej z nich zachodzą podziały oparte na odmiennościach struktury i właściwości, ale nie wpływają one na rozdzielność semantyczną definiowanych terminów.

Innym czynnikiem różnicującym warstwy archeologiczne jest ich miejsce w strukturze przestrzennej stanowiska, a pośrednio funkcja, jaką pełnią w procesie poznawczym. Z uwagi na położenie w obrębie przestrzeni reliktowej wyróżnimy dwie kategorie:

Warstwa zewnętrzna to taka, która ukształtowała się poza obiektami archeologicznymi

Warstwa wewnętrzna to taka, która została ukształtowana w obrębie obiektu archeologicznego.

To proste i jednoznaczne rozróżnienie kryje pułapkę semantyczną. Obiekty typu: wały, nasypy, kurhany, niezależnie od tego, czy tworzą własne formy krajobrazowe, czy pozostają w stanie szczątkowym i są nieczytelne w terenie, mogą być, niezależnie od konstrukcji, zbudowane z warstw. Są to warstwy wewnętrzne w tym znaczeniu, że mieszczą się w granicach obiektu. Ale zarazem, w przeciwieństwie do warstw wypełniających obiekt wgłębny, nie są ograniczone jego „ścianami”, nie tyle go wypełniają, co samodzielnie tworzą. Jest to rozróżnienie warte dostrzeżenia także dlatego, że warstwy takie są z natury rzeczy dużo bardziej podatne na procesy denudacyjne.

Idąc za tą myślą, rozróżnimy zatem wśród warstw wewnętrznych warstwy wypełniające obiekt i warstwy tworzące strukturę obiektu.

Wśród warstw wypełniających należy wyróżnić szczególną ich odmianę. Bardzo często wypełnisko obiektu wgłębnego powstało nie w trakcie użytkowania, ale po jego ustaniu, już bez udziału człowieka, w wyniku zasypania, zamulenia, a najczęściej spłynięcia otaczającej ziemi. Ten szczególny rodzaj warstwy wypełniającej nazwiemy warstwą sedymentacji wtórnej.

Warstwy zewnętrzne różnicujemy według funkcji stratygraficznej, wskazujemy ich wzajemne następstwo i przypisujemy fazom zasiedlenia. Wyróżniamy następujące kategorie:

81