36 (489)

<1 I *U-łorafc i:cd •. VI S/«fk>i-Slivais IroJ.I, /^łoUvła tporUan*. Wm/iwi 2l«)“ t$SN*?Kfó4MUOI4 w by WN PWN 101?

ROZDZIAŁ 3 Uwarunkowania polityki społecznej 57

Wątek racjonalizmu jest szczególnie istotny w rozważaniach nad uwarunkowaniami. Przyjmując, że swobodny wybór działań to nie wybór woluntarystyczny, lecz taki, w którym uwzględnia się konieczności¹, należy również założyć, że poznanie i właściwa interpretacja różnych uwarunkowań w istocie ogranicza przede wszystkim wybory pozorne, poszerza natomiast sferę wyborów racjonalnych w polityce społecznej. Znajomość rzeczywistych warunków sprzyja bowiem eliminowaniu działań nieskutecznych lub takich, które wywołują skrajną niepewność co do ich pożądanych rezultatów. Jednocześnie występujących w danym momencie uwarunkowań nic można traktować jako fatum, narzucającego określony algorytm działań w sferze społecznej. Mają one różny ciężar gatunkowy, występują w zmieniających się konfiguracjach i - co ważne - w długofalowej perspektywie polityki społecznej istnieją możliwości oddziaływania na nie, tj. przezwyciężania lub przynajmniej ograniczania siły ich wpływu na procesy społeczne. W rzeczywistości trudno byłoby wskazać takie uwarunkowanie, które całkowicie determinowałoby najważniejsze założenia polityki społecznej. Bezwzględną determinantą nie jest nawet taki czynnik, jak - najczęściej pojawiający się w przeciwstawnej argumentacji - „brak środków". Argument ten jest słuszny jedynie w odniesieniu do możliwości pełnego zaspokajania wszystkich potrzeb, zgłaszanych przez wszystkie grupy społeczne. Osiągnięcie takiego stanu jest niemożliwe nawet w przypadku najbardziej rozwiniętych modeli państwa opiekuńczego, o najwyższym poziomie zasobów i transferów społecznych. Możliwa, choć z różnych względów niezmiernie trudna, jest natomiast racjonalna hierarchizacja potrzeb społecznych, przy założeniu zaspokajania najważniejszych z nich, co w polskich warunkach wiąże się z potrzebą częściowej zmiany adresatów transferów ze środków publicznych.

Podsumowując tę część rozważań, należy stwierdzić, że badanie uwarunkowań pozwala na odrzucenie skrajnych postaw wobec działań w obszarze polityki społecznej: postawy woluntaryzmu, zakładającej pełną swobodę wyborów, oraz postawy fatalizmu, przyjmującej ich pełne zdeterminowanie. Wybory i działania w polityce społecznej nigdy nic są ani w pełni wolne, ani też całkowicie zdeterminowane przez konieczności. Zakresy wolnego wyboru i zdeterminowania są względne, różne w czasie i stanowią wielkości komplementarne. Ich znajomość stwarza polityce społecznej szansę osiągania równowagi między odczuwanymi przez społeczeństwo potrzebami a realnymi możliwościami ich zaspokajania.

Charakter refleksji naukowej

nad uwarunkowaniami w polityce społecznej

Rozważania teoretyczne dotyczące uwarunkowań działań zorganizowanych są od dawna obecne w wiciu dyscyplinach naukowych, zwłaszcza ekonomicznych. Tradycyjnie najwięcej uwagi poświęca się im w teorii organizacji i zarządzania, w której

' Janusz Sztumski, Forum. Poiityka społeczna: sfera ziłetenninou-ari - sfera su-obodnego wyboru (glos w dyskusji). „Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje" 1*99. nr l.s. 132-134.