37 (402)

Warstwa nadścielająca to taka, która przykrywa warstwy i obiekty powstałe wcześniej. Jeżeli warstwa nadścielająca jest zarazem warstwą kulturową, może wyznaczać na stanowisku nową, młodszą fazę zasiedlenia.

Warstwa podścielająca to taka, której strop wyznacza poziom zastany dla warstw i obiektów powstałych po jej ukształtowaniu. Jeżeli warstwa podścielająca jest zarazem warstwą kulturową, może wiązać się z wcześniejszą fazą zasiedlenia. Jeżeli jest warstwą przyrodniczą, może mieć charakter próchnicy pierwotnej.

Warstwa interwencyjna to taka, która narusza strukturę warstw i obiektów powstałych wcześniej.

Warstwa łącznikowa to taka, która rozściela się między obiektami w sposób określający ich wzajemną pozycję stratygraficzną.

W pewnym zakresie rolę taką pełnią wszystkie warstwy zewnętrzne. W przeciwieństwie jednak do omówionych wcześniej, warstwy łącznikowe nie tylko wyznaczają poziomy, pomiędzy którymi mieszczą się obiekty lub grupy obiektów przypisane różnym fazom zasiedlenia, ale różnicują także położenie stratygraficzne obiektów w ramach tych faz.

Warstwy nadścielające, podścielające, iterwencyjne i łącznikowe są na stanowiskach otwartych najważniejszymi wyznacznikami stratygrafii pionowej.

W trakcie tworzenia się warstw sedymentacyjnych pojawiają się zakłócenia ciągłości procesu. Ich wynikiem jest powstanie warstw wtrąconych, które mimo określonej pozycji stratygraficznej niczego nie różnicują i, jakkolwiek mogą być odmiennej natury, są częścią warstwy obejmującej. Przyczyny i przejawy tego zjawiska są niezliczone, ale efekt niejednokrotnie na tyle wyrazisty, że trzeba dostrzec i zadokumentować odmienność obu struktur.

W odróżnieniu od podziału genetycznostrukturalnego podział według miejsca zajmowanego w przestrzeni reliktowej nie jest alternatywny. Ta sama warstwa może występować w kilku rolach, dlatego należy wskazać, w odniesieniu do jakiego sąsiedztwa termin jest używany. Ilustruje to rysunek 16.

Z uwagi na stopień zachowania oraz warunki, w jakich się kształtowały lub ulegały przekształceniu, wyróżniamy warstwy ciągłe i nieciągłe oraz stacjonarne i przemieszczone.

Nieciągłość warstwy może być spowodowana różnymi przyczynami. Obok najbardziej trywialnej, która wynika z jej pierwotnego ukształtowania, także procesami erozyjnymi powodującymi „heblowanie” nierównej powierzchni podłoża. Zjawisko przemieszczania się warstw odnosi się wyłącznie do procesów stokowych i zostało bliżej omówione w artykule 3.2.3.

W systematyce tu zaproponowanej nie ma zasadniczo miejsca na omówienie tych sposobów rozróżniania warstw, które wiążą się z technikami eksploracyjnymi. Wszelako dla kompletności obrazu zwróćmy uwagę na fakt, że podana na początku tego artykułu definicja jest pod pewnym względem bardzo rygorystyczna. Jeżeli wyróżnikiem warstwy jest jedność procesu, który ją ukształtował, to ich odmienność dla warstw sąsiadujących może nie znaleźć odbicia w czytelności po-

Rys. 16. Schemat relacji pomiędzy warstwami wyróżnionymi z uwagi na miejsce, jakie zajmują w przestrzeni reliktowej:

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

wwa

1.    — wewnętrzna, tworząca, nadścielająca wwy 3 i 4;

2.    — wewnętrzna, wypełniająca, interwencyjna w stosunku do warstw 4 i 9;

3.    — wewnętrzna, wypełniająca, złożona z warstw sedymentacji wtórnej, podście

lająca wwę 1, interwencyjna wobec ww 4, 7 i 9;

4.    — zewnętrzna, ciągła, podścielająca wobec wwy 1, 2 i 3, nadścielająca wobec

ww 6, 7 i 9, obejmująca wobec wwy 5, łącznikowa wobec ww 1, 2, 3, 7;

5.    — wtrącona w warstwę 4;

6.    — zewnętrzna, podścielająca wwę 4, nadścielająca wwę 8 i 9;

7.    — wewnętrzna, wypełniająca, podścielająca wwę 3 i 4, interwencyjna wobec

ww 9 i 10;

8.    — wewnętrzna, wypełniająca, podścielająca wwę 6, interwencyjna wobec wwy 9;

9.    — zewnętrzna, ciągła, podścielająca wobec ww 6, 7 i 8, nadścielająca wobec

wwy 10, łącznikowa wobec ww 2, 3, 7 i 8;

10.    — zewnętrzna, nieciągła, podścielająca wwę 9;

wierzchni granicznych między nimi. Zmusza to niekiedy do prowadzenia wykopalisk w sposób ignorujący te powierzchnie.

Z tego punktu widzenia rozróżniamy: warstwy naturalne badane w sposób honorujący powierzchnie graniczne i dokumentujący ich przebieg oraz warstwy mechaniczne wyróżniane w sposób umowny pomiędzy powierzchniami w każdym miejscu równo od siebie oddalonymi lub oddalonymi liniowo wzdłuż dowolnego przekroju.

2.4.3. OBIEKT ARCHEOLOGICZNY

Obiekt archeologiczny to relikt osadnictwa trwale związany z miejscem, w którym powstał, cechujący się celowością i spójnością funkcjonalną.

W układzie przestrzennym stanowiska archeologicznego obiekt ma, w przeciwieństwie do warstwy (z wyłączeniem warstw wewnętrznych), najczęściej charakter struktury wertykalnej w tym znaczeniu, że jego pozycja stratygraficzna ocenia-

83