38 (323)

Popyt gospodarstw domowych na produkty kreuje popyt przedsiębiorstw na czynniki produkcji, czyli popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z popytu na produkty.

4.2. TEORIA PRODUKCYJNOŚCI KRAŃCOWEJ

Teoria produkcyjności krańcowej jest teorią popytu na czynniki produkcji. Zakłada ona działanie prawa malejących przychodów i głosi, że popyt na dany czynnik produkcji zorientowanego na zysk przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od wielkości krańcowego przychodu z produktu tego czynnika. Przez krańcowy przychód z produktu danego czynnika (marginal revenne product of a factor) rozumiemy po prostu krańcowy przychód przedsiębiorstwa, uzyskany dzięki wykorzystaniu dodatkowej jednostki tego czynnika produkcji.

Teoria produkcyjności krańcowej przyjmuje, że w stanie równowagi właściciele każdego z czynników produkcji otrzymują zań wynagrodzenie zgodnie z jego produkcyjnością krańcową mierzoną wpływem, jaki na produkt całkowity wywiera dodanie (lub ujęcie) jednej jednostki tego czynnika przy stałej ilości pozostałych czynników produkcji. Przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk zwiększa wykorzystanie (zatrudnienie) danego czynnika - przy założeniu niezmienności pozostałych czynników - dopóty, dopóki krańcowy koszt zastosowania tego czynnika nie przekroczy krańcowego przychodu z dodatkowej jednostki produkcji uzyskanej dzięki temu czynnikowi. Dopóki na przykład przyrost całkowitego przychodu przedsiębiorstwa z tytułu zatrudnienia kolejnych dodatkowych .pracowników przewyższa

9 ■

związany z tym przyrost całkowitego kosztu, dopóty opłaca się przedsiębiorstwu ich zatrudnianie, gdyż przyczynia się do wzrostu osiąganego przezeń zysku.

Krańcowy przychód z produktu danego czynnika (KPP_CZ) obliczamy mnożąc krańcowy produkt czynnika w wyrażeniu fizycznym (KP_CZ) przez utarg krańcowy z dodatkowej jednostki produktu uzyskanego dzięki temu czynnikowi (£/**). A zatem:    _$

KPP_cz = KP_CZ -U_/cx.    (4.1)

Zgodnie z prawem malejących przychodów przekroczenie pewnego poziomu nakładów danego czynnika produkcji prowadzi - przy stałości pozostałych czynników i danym stanie wiedzy technicznej - do spadku zarówno produktu krańcowego w wyrażeniu fizycznym, jak i krańcowego przychodu z produktu tego czynnika.

Kategorią zbliżoną do krańcowego przychodu z produktu danego czynnika produkcji jest wartość krańcowego produktu danego czynnika (WKP_CZ) czy też wartość rynkowa tego produktu. Obliczamy ją mnożąc krańcowy produkt czynnika w wyrażeniu fizycznym (KP_CZ) przez rynkową cenę jednostki produktu wytworzonego dzięki temu czynnikowi (c._x):

>•*

X

o

A,

(4.2)

•*)

? C

t 'W.

——---..-i. ~ —

-—-

„-■■•i'.u* •

w.tvMnicnE« *'

I

W warunkach konkurencji krańcowy przychód z produktu danego czynnika jest równy wartości krańcowego produktu tego czynnika: KPP_CZ = WKP_CZ. Równość ta wynika po prostu - jak pamiętamy z rozważań dotyczących teorii przedsiębiorstwa - z założenia, że w warunkach doskonałej konkurencji krańcowy przychód (utarg) uzyskiwany przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży kolejnych jednostek produktu równy jest wyznaczonej przez rynek cenie tego produktu = c_x. Ponadto przedsiębiorstwo działające na rynku doskonale konkurencyjnym może teoretycznie sprzedać wszystkie dodatkowe jednostki swojej produkcji (cały swój produkt krańcowy) po nie zmienionej cenie. Taki przykład przedstawia tabela 4.2.

Tabela 4.2

Kalkulacja krańcowego przychodu z produktu danego czynnika produkcji

przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego

Ilość jednostek danego czynnika (liczba pracowników)	Produkt całkowity w wyrażeniu fizycznym (w tonach)	Produkt krańcowy w wyrażeniu fizycznym (w tonach)	Utarg krańcowy = rynkowej cenie produktu (w zł za tonę)	Krańcowy przychód z produktu = rynkowej wartości krańcowego produktu (w zł)
1	1200	1200	10	12000
2	2000 \	800	10	8000
3	2600	600	10	6000
4	3000	400	10	4000
5	3200	200	10	2000
6	3200	0	10	0
7	3000	-200	10	-2000

Tabela 4.2 ilustruje nie tylko sposób obliczania krańcowego przychodu z produktu danego czynnika produkcji i różnice między tą kategorią a innymi, lecz także prawo malejących przychodów. Liczby z kolumn 3 i 5 pokazujże wzrostowi ilości danego czynnika produkcji towarzyszy zmniejszanie się krańcowego produktu czynnika w wyrażeniu fizycznym oraz krańcowego przychodu z produktu czynnika.

W warunkach odbiegających od założeń doskonałej konkurencji utarg krańcowy uzyskiwany przez przedsiębiorstwo nie będzie równy cenie rynkowej danego produktu, a w związku z tym krańcowy przychód z produktu danego czynnika produkcji nie będzie równy rynkowej wartości krańcowego produktu tego czynnika (KPP_CZ * WKP_cz).

77