33 (508)

102

Żydzi i Szkoci w Polsce w XVI—XVIII wieku

stewie wyciągać dalej idące wnioski. Horn przyjmuje mianowicie, że na dom żydowski przypadało od 12 do 20 osób ,co wydaje się

Al    •

wskaźnikiem zbyt wysokim . Tym niemniej wydaje się, że straty demograficzne były rzeczywiście wysokie

■ Nie ulega natomiast wątpliwości, że Żydzi stanowili poważny odsetek ogółu ludności badanych miast. -W województwie sandomierskim starozakonnl stanowili około 7# ogółu ludności miejskiej^, W województwach wschodnich odsetek ten był znacznie wyższy i wynosił 14,2# w województwie lubelskim, 18,5# w województwie bełskim i 21,5# w ziemi chełmskiej (tabele 3-5)^ .

W badanym okresie nastąpiły też istotne zmiany w rozmieszczeniu ludności żydowskiej. W związku z kryzysem gospodarczym i zmniejszeniem się roli handlu mieszczanie—chrześcijanie zmuszeni byli w coraz większym stopniu zajmować się rolnictwem (a-graryzacja miast), a Żydzi - rzemiosłem. Wzrost liczby Żydów, przy ograniczonych możliwościach w starych gminach, powodował mobilność geograficzną starozakonnych, którzy osiedlali się co-raz liczniej na wsij • Potwierdzają to dane z województw sandomierskiego i lubelskiego, gdzie-w osadach wiejskich w 1676 roku mieszkało Już około 18# ludności wyznania mojżeszowego (tabela 9). Odsetek ten Jest zresztą zaniżony — w wielu przypadkach podawano łączne liczby Żydów dla miast 1 okolicznych osad wiejskich.

TABELA 9. Podatnicy żydowscy w województwach sandomierskim 1 lubelskim w 1676 roku

Powiat	Podatnicy żydowscy
	Razem	W miastach
Chęciński	117	117
Opoczyński	46	46
Radomski	254	254
Sandomierski	863	732
Wiślicki	881	877
Pilzneński	442	276
Ziemia stężycka	79	35
Lubelski 1 urzędowski	1 834	1 366
Razem	4 516	3 703
#	100,0	82,0
żnfirŁAs lak w -tabeli 8,

Ludność żydowska w miastach małopolskich

103

Podsumowując stwierdzić można, że rejestry pogłównego, mir no swego fiskalnego charakteru, stanowią cenne źródło do badać nad ludnością żydowską w drugiej połowie XVII wieku. Pozwalają one na uchwycenie liczby skupisk żydowskich oraz minimalnych liczb ludności izraellckiej, która stanqwlła istotny element potencjału demograficznego badanych miast. Bez dalszych szczegółowych badań trudno Jednak oszacować wysokość strat demograficznych, poniesionych głównie w wyniku wojen z połowy XVII wie-ku. Zawarte w źródłach opisowych wysokie liczby pomordowanych Żydów są z pewnością zawyżone i też wymagają weryfikacji, dla której brak Jednak pewniejszej podstawy źródłowej.

PRZYPISY

A

W tym okresie Żydzi koronni mieli opłacać 105 000 złp pogłównego; Volumina Legum, t. 5, s. 41, 243 , 272.

2 ,

I. S c h i p e r, Rozwoj ludności żydowskiej..., s.32.

7

Jawein Mecula t.J. Bagno Głębokie. Kronika zdarzeń z lat 1548-1652 napisana przez Natana Hannowera z Zasławia i wydana po raz pierwszy w Wenecyi w r. 1653, przełożył M.Bałaban, Lwów 1912, s. 46: „Dlatego, gdy się o tem dowiedzieli,schronili się do miejsc warownych, do świętych gmin: Baru, Kamieńca Podolski a go, do Brodów, do stołecznego grodu Lwowa, do Buczaeza,Jazłow-ca, do Żółkwi, Naroża, Przemyśla, Bełza, klasztoru sok niskiego 1 Zamościa. Część uciekła do Wołoszy, a bardzo wielu schroniło się aż do miast leżących za Wisłą".

^ Ibidem, s. 46: „Mieszkańcy św. gm. Słucka,Pińska 1 Brześcia Litewskiego uciekli częścią do Wielkopolski, częścią do Gdańska nad morzem i rzeką Wisłą. Biedny lud pozostały w Brześciu i Pińsku zginął w obronie wiary w liczbie kilkuset osób; podobny los spotkał Żydów blisko Pińska na błoniach. Wrogowie gonili za kilkuset żydowskimi wozami, a dościągnąwszy Je sprawili okropną rzeź".

^ Ibidem, s. 48: „zginęło od zarazy około 10 000 dusz żydowskich. I tak było we wszystkich warowniach, które wrogowie oblęgali, wybuchała zazwyczaj zaraza*.

® Ibidem, s. 49: „zginęło w mieście z głodu i zarazy około 10 000 dusz".

' Ibidem, s. 51-52: „Stad [z Przemyśla po nieudanym oblężeniu} poszli Cwrogowie } do sw. gminy Narola i obiegli miasto.