3

-._r .„w.,,,,,!.!, jeuen jest ważniejszy, drugi mniej ważny. Jak to się stało — wrócimy jeszcze do tej sprawy. Tymczasem oni czekają, aż odezwą się ci najważniejsi. Jest już w klasie ktoś, kto „robi” opinię, i są inni, którzy ją przyjmują za swoją. Oto więc inny typ zróżnicowania, który nie wywodzi się z cech charakterologicznych czy psychicznych. Ma on podłoże społeczne.

Zróżnicowań społecznych nie da się sprowadzić do jakiegoś wspólnego mianownika. Chyba że tym mianownikiem będzie coś, co niewiele wyjaśnia: zróżnicowania te powstają między, ludźmi, a nie w ludziach. Powstają nie tylko w klasie i nie dopiero wtedy, kiedy młodzi ludzie staną się uczniami szkoły numer X. Każdy uczeń przynosi^e^oJaą-dn.^zJt^jiyjjyój nawyk pomagania innym lub~TtorZystania^ cudzej pomocy, nawiązywania dcyiTTaktow; lujb—izqlQ.wania się w grupie. Na\vykJf^H^c_miE^onowan'^a rówieśnik o ni_aiba_lta s t a w i c n i g_J żeby niczym się nie wyróżniać, nie rzucać ._się—n-i k-omu-w—o Czy.    ,    •

W klasie pod wpływem nowych układów międzyludzkich, nacisku tradycyjnych szkolnych norm zachowania się, zdarzających się różnych sytuacji nawyki te i nastawienia wyrównują się, łagodzą lub wzmacniają, stają się jaskrawsze. Z czasem musi się okazać, że uczniowie w klasie głównie cenią Iksa za to, że się dobrze uczy, albo że ich idolem jest Igrek, bo ładnie tańczy, albo Zet, bo... jedno i drugie.

Sprawa staje się poważniejsza, bo zróżnicowania te dotyczą już nie tylko obyczaju czy zachowań (aktywnych bądź reaktywnych), ^różnicowania te określone są zazwyczaj przez nt;eferowaiie,_w grupie s v s t e ni y

<vTTTo ś cj, jakie- z._.woJuą,_lecz nieuchronnie kształtują się w świado-

mości każdego nastolatka.

Zróżnicowania wewnątrzklasowe, których podstawą są różne wartości preferowane przez jednostki lub przez względnie jednorodne grupki uczniów wyodrębniające się w zespole, mogą być wykorzystane w dyskusji i we wspólnej twórczej pracy wychowawczej. Nie tylko na godzinie do dyspozycji wychowawcy klasy, ale i na lekcji, na wycieczce, w rozmowie prywatnej, przy wspólnym ocenianiu .zachowania uczniów, przy rozwiązywaniu konfliktów koleżeńskich, w gazetce szkolnej.;. Zróżnicowania te — nie zauważone lub zignorowane — staną się źródłem konfliktów lub przekształcą się w niepożądane wychowawczo wzorce zachowań i postaw.

I jeszcze jedna sfera zróżnicowań.Jętóre zaliczyłbym do niezależnych oćl osobowości ucznia.Są to te, które wiążą się z jego pochodzeniem,

■jnjejscgm zamieszkania^ statusem społeczno-zawodowym i rodziców.

Nie wdając się w szczegóły, zwracam uwagę, że wychowawcy nie wolno zamknąć oczu na to, że w jego klasie jest uczeń, w którego wypowiedziach wyczuwa się naleciałości gwarowe — zauważane i wyśmiewane przez rówieśników, że są w klasie wychowankowie domu dziecka, tzw. sieroty społeczne, że część uczniów to dzieci rodziców, którzy z prawa i sumienia nie powinni być rodzicami, wreszcie, że jednych stać na wakacje w Jugosławii, a innych nie stać na skromne składkowe z okazji zabawy karnawałowej. To nie są sprawy marginesowe! Od ich dostrzeżenia i włączenia w planowe działania wychowawcze zależy powodzenie pracy z klasą jako całością i powodzenie pracy z ^poszczególnymi uczniami.

Gzy trzeba tu dodawać, że nie_wystarczy znać uczniów.-z.e- s w a jei_ k I asy, ale także nieźle orientować się^kim są ich rodzice? Czy można z czystym śBiTTierilem radzić matce, żeby pomagała synowi wieczorami w odrabianiu lekcji, a przynajmniej pilnowała jego pracy, nie wiedząc, że matka ta pracuje w fabryce na trzy zmiany i ma poza tym synem jeszcze dwoje młodszych dzieci? Znajomość sytuacji rodzinnej to także znajomość wł-runków, w jakich żyje nasz wychowanek w czasie nje objętym obowiązko-wą~ot)ecnoŚmą w szkole. Bo, powtarzam, czy możesz z czystym sumieTrieni radzić wszystkim uczniom, żeby więcej czasu spędzali w domu nad książką, jeśli są w twojej klasie tacy, którzy... nie mają domu? Czy wiesz, ile czasu niektórym twoim wychowankom zajmuje powrót do domu ze szkoły, ile godzin spędzają na przystankach i w autobusach? Czy wiesz, że ta spokojna i nie najlepiej ucząca się Magda z trzeciej ławki — po lekcjach spędza codziennie przynajmniej dwie godziny w sklepach, kupując żywność dla całej rodziny, a po powrocie zajmuje się domem, bo ona właśnie ma cały dom na głowie? A ty masz jej za złe, że nie udziela się w kółku żywego słowa i nie chciała pojechać na wycieczkę do Muzeum Techniki...

Jeśli patrzysz na klasę i myślisz sobie: „jakimi ci młodzi ludzie są i powinni być uczniami?" — możesz dać odpowi.edź banalną, niczego nie wyjaśniającą, dla ciebie — jako wychowawcy zupełnie nieprzydatną: średnimi, niezłymi, fatalnymi ilp. Spróbuj więc spojrzeć na swoją klasę i zadać sobie pytanie: „jakimi ci moi uczniowie są i powinni być ludźmi?" Wtedy musisz dać tyle odpowiedzi, ilu masz uczniów. I dopiero od tego momentu możesz zastanawiać się, co można i trzeba z tymi młodymi ludźmi robić, żeby ich zmienić: to, co w nich zle — zredukować lub wyeliminować, to, co w nich dobre — rozwinąć, utrwalić, wzbogacić.

13