3

mm EgSHMMgSE^B Znieczulenia

Znieczulenie miejscowe - zagadnienia ogólne

Mimo rozkwitu w ostatnich latach nauk medycznych, nie nastąpił przełom w syntezie nowych, skuteczniejszych i bezpieczniejszych środków znieczulenia miejscowego w stomatologii.

Tadeusz Szumniak i Piotr Buczko

Local Anaesthesia - General Considerations

Praca recenzowana

Z Zakładu Farmakodynamiki Akademii Medycznej w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. Włodzimierz Buczko

Streszczenie

Autorzy omawiają właściwości fizykochemiczne i farmakologiczne środków znieczulających miejscowo mających zastosowanie w stomatologii. Zwracają uwagę na czynniki warunkujące silę działania znieczulającego oraz efekty niepożądane.

Summary

The authors discuss the physiochemical and pharmacological properties of local anaesthetic agents used in dentistry. Attention is paid to the factors that influence the strength of action of the anaesthetic and the unwanted side effects.

Hasła indeksowe: środki znieczulające miejscowo, farmakologia, działania niepożądane, stomatologia

Key words: local anaesthetic agents, pharmacology, unwanted side effects, dentistry

Ból, a zwłaszcza mechanizm jego powstawania, jest nadal przedmiotem ciągłych i intensywnych badań. Wiadomo między innymi, że w powstawaniu bólu odgrywają rolę tzw. substancje bólowe czy bólotwórcze, takie jak np. histamina, serotonina, bradykinina, substancja P oraz prostaglandyny.

Mianem bólu określa się doznania występujące pod wpływem bodźców uszkadzających tkanki lub zagrażających ich istnieniu, odbierane przez każdego człowieka jako szkodliwe -nocyceptywne. Znane są dwa rodzaje bólu:

1.    Ból pierwotny - ostry, klujący, szybko docierający do świadomości, dobrze umiejscowiony i mijający z chwilą ustania działania czynnika szkodliwego.

2.    Ból wtórny lub przewlekły — przewodzony wolniej, o charakterze rozlanym, trudny do umiejscowienia i trwający znacznie dłużej niż bodziec, który go spowodował.

Leczenie przeciwbólowe jest konieczne podczas każdego zabiegu stomatologicznego. Między innymi dlatego, że obok bólu ostrego, towarzyszącego większości zabiegów stomatologicznych, występujący przewlekły stres związany z bólem - działając poprzez sieć neuroimmunoendokrynną — osłabia odporność ustroju, zmniejsza zdolności restytucyjne tkanek i tym samym przedłuża okres zdrowienia.

Rys historyczny

Od zarania dziejów człowiek walczył z bólem. Pierwsze próby jego zwalczania można znaleźć w medycynie staro-chińskiej, w której stosowano opium i akupunkturę. Z upływem lat lista leków przeciwbólowych oraz liczba sposobów zwalczania bólu rosła. Wykorzystywano właściwości przeciwbólowe różnych roślin, sporządzając z nich napary, wywary czy wyciągi. Wykorzystywano działanie odurzające alkoholu w różnych postaciach, a także muzyki.

Stosowano wreszcie ucisk gałęzi nerwowych, zaobserwowano też, że zimno zmniejsza wrażliwość tkanek na ból. Nie odróżniano w tym czasie znieczulenia ogólnego od miejscowego.

Przełom w skuteczności i technice zwalczania bólu miejscowego dokonał się dopiero w wieku XIX, w któiym zaczęto syntetyzować środki znieczulające miejscowo, a także wynaleziono strzykawkę i igły iniekcyjne. Wprawdzie od niepamiętnych czasów mieszkańcy Peru znali właściwości znieczulające liści krzewu koka i je stosowali, jednak dopiero Anrep (1) w roku 1880 pierwszy opisał właściwości kokainy. Ojcem znieczulenia miejscowego był jednak Koller (2), który w roku 1884 wprowadził kokainę do praktyki lekarskiej. Parę lat później dokonywano już blokady pni nerwowych drogą znieczulenia nasiękowego i przewodowego.

W roku 1903 Braun (3) użył pierwszy adrenaliny w celu przedłużenia działania znieczulającego kokainy, a trzy lata później zsyntetyzował i zastosował prokainę (4). W latach czterdziestych ubiegłego wieku zastosowano po raz pierwszy lidokainę. Od tego czasu nastąpi! okres bujnych badań nad nowymi, a przede wszystkim skutecznym środkami znieczulającymi miejscowo, które oczywiście znalazły swoje poczesne miejsce także w stomatologii.

Budowa chemiczna

Warunkiem skutecznego działania farmakologicznego środków znieczulających miejscowo jest obecność pewnych, związanych z budową chemiczną właściwości fizykochemicznych.

Przede wszystkim środek taki powinien się odznaczać doskonalą penetracją. Musi być w stanie wejść bezpośrednio w oddziaływanie z aksolemami musi mieć zarówno właściwości lipofi-lowe, jak i hydrofilowe, by podany w iniekcji mógł działać skutecznie. Rozpuszczalność w lipidach ma znaczenie dla przenikania przez różne bariery

MJ© Magazyn Stomatologiczny nr l/200f