3 (2307)

32 Kształtowanie się najważniejszych narodowych modeli administracji

W Niemczech, pozostających przy absolutyzmie do 1848 i\, transformacją starano się objąć - w ramach typowego dla tego kraju zjawiska absolutyzmu oświeconego - przede wszystkim sferę administracji publicznej. Ustrój społeczny i ustrój polityczny zmieniano w drodze stopniowych, do 1848 r. starannie dozowanych reform, dla którego to procesu przyjęto nazwę pruskiej drogi do kapitalizmu. Doświadczenia państw niemieckich dowiodły, że transformacja samej administracji publicznej nie jest możliwa, wymaga ona bowiem szerszej transformacji ustrojowej, ta zaś dokonała się w Niemczech - w drodze zresztą nie rewolucyjnej, jak we Francji, lecz ewolucyjnej - dopiero począwszy od Wiosny Ludów 1848 r. W rezultacie, nieco paradoksalnie, kształt, jaki w XVIII i XIX w. przybrała administracja niemiecka, był bardziej racjonalistyczny w sensie oderwania od tradycji niż kształt administracji francuskiej, lecz zarazem administracja ta działała w znacznie bardziej tradycyjnym otoczeniu społecznym i politycznym.

Szwecja była w XVIII w. republiką swoistego rodzaju. Od XVII w. występowało w niej wiele rozwiązań administracyjnych typu racjonalistycznego, zarazem jednak przechodziła poważne zmiany ustrojowe: od silnej władzy królewskiej do dominacji parlamentu (okres wolności 1719-1772), potem znów w kierunku silnej władzy królewskiej bliskiej absolutyzmowi oświeconemu - do kształtowania się nowoczesnego konstytucjonalizmu na podstawie konstytucji z 1809 r., obowiązującej do lat siedemdziesiątych XX stulecia. Przemiany polityczne dokonywały się w sytuacji istnienia utrwalonych instytucji administracyjnych, z czego wynikła silna stabilność tych instytucji. Ponieważ nie były one, jak w Anglii, owocem wielowiekowej ewolucji, lecz stanowiły produkt reform XVII w., potrzeba reformowania administracji szwedzkiej - bez ich transformowania -okazywała się jeszcze mniejsza niż w Anglii.

2. Model angielski

Jako o pierwszym będzie mowa o modelu angielskim. Używać tu trzeba terminu „angielski”, a nie „brytyjski”, z tego powodu, że co prawda aparat polityczny (monarcha, parlament, gabinet) obejmował już całe, powstałe w 1707 r„ Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii (to jest w XVIII w. Anglię, wraz z Walią, i Szkocję), ale administracja, tak centralna, jak i terytorialna (zwłaszcza ona), była zorganizowana odrębnie dla Anglii i dla Szkocji.

Odrębność systemu prawnego i sądowego oraz pewna odrębność administracji terytorialnej Szkocji występują zresztą do dziś. Co więcej, w wyniku tzw. dewolucji, to jest przekazywania Szkocji (jak również Walii) części dotychczasowych uprawnień władzy centralnej, w tym części uprawnień ustawodawczych, co stało się możliwe po wyborach (po raz pierwszy proporcjonalnych) do /.gro madzeń parlamentarnych Szkocji i Walii przeprowadzonych w l⁽)‘)⁽) r., zwiększa się odrębność administracji szkockiej. Dcwolui ja, stanowiła od ponad dwóch dziesiątków lat istotny element progi.imu Paitii Pincy, lloin siniała się iinil in tri 11111 n i Irilri nli/ni'|n " \iws/c /decydowanie tuli im nnego pi/c l.oiisei waty stów¹³. Dewolucja jest szersza w Szkocji niż w Walii, która nie ma tradycji od rębnej państwowości, lecz nawet w odniesieniu do Walii można ją uznać za dali ko idącą regionalizację (o znaczeniu terminu „regionalizacja” będzie mowa \ szczególności w rozdziale VI). Skutkiem dewolucji było zniesienie urzędów N. kretarzy Stanu ds. Szkocji i ds. Walii oraz przeniesienie w 2003 r. spraw szkoi kich i walijskich do zakresu działania nowego resortu spraw konstytucyjny. I połączonego z tradycyjnym urzędem Lorda Kanclerza. Dewolucja objęła równi. Północną Irlandię, jednakże była ona już kilkakrotnie zawieszona, ostatnio o. 2002 r. W 2003 r. otwarta została ustawowo droga do wprowadzenia zgromadzi regionalnych w Anglii, jeżeli taka będzie wola obywateli regionów wyrażon w drodze referendum..

2. Moclel angielski

Osiemnastowieczna Anglia - przykład republiki w ówczesnym rozuminin - opierała się w dziedzinie ustroju politycznego na kształtującym się od ('hv . lebnej Rewolucji 1688 r. systemie parlamentarno-gabinetowym. Minisiim'i. iworzący razem rząd - najważniejsi z nich obradowali wspólnie jako gabinet I. Królewskiej Mości - byli, jak w klasycznych monarchiach, powoływani i ud lywani przez monarchę. Monarcha tracił jednak stopniowo wpływ na ich .. ul. kształtowała się bowiem zasada odpowiedzialności politycznej rządu pi/n Izbą Gmin. Izba, poprzez wyrażenie wotum nieufności, mogła doprowa.l n .lido dymisji rządu i w rezultacie powołania nowego, cieszącego się jej zaiilam* u albo do rozpisania, z inicjatywy gabinetu, nowych wyborów i w rezulla. i> .1 uzależnienia składu rządu od zdania elektoratu. Odpowiedzialność poiits • n rządu w Anglii była solidarna, to znaczy, że zmiany musiały dotyczyć, pi, najmniej w zasadzie, całego składu rządu.

Już w XVIII w. monarchowie wycofali się tak z bezpośredni eg, o ud/i.ih w życiu politycznym, jak i z przewodniczenia - a nawet obecności na p»>m. d niach gabinetu.

W tych warunkach jedynym szefem władzy wykonawczej i poi u s • /u mi zwierzchnikiem rządu - stawał się przywódca większości w Izbie < mmiii • >■

XVIII w. tytułowany premierem (pierwszy minister, Prime Ministet), elan ......

|)ierwszy ustawowo tytuł ten został uznany dopiero w 1937 r. Premiei biyl\ p.l i ... początku mógł nie piastować żadnej teki ministerialnej; jego przewodiil. h>.. Kolegium Skarbu (Treasury Board) w charakterze pierwszego I -orda SI. .u I hi i Ii lord ofthe Treasury) szybko stawało się formalne, wobec zanikania I ul. m.iIh w tym organie. Na ogól jednak premier piastował którąś z tek aż do lal n. .1 i. -tych XX w., kiedy to dopiero uzyskał stały aparat administracyjny imio/liwiiiią. mu wykonywanie jego funkcji. Nową tradycją stało się to, że prcmici |c.i |. .In. ■■ muc Ministrem Slu/by Cywilnej Szefem krajowej służby cywilnej {llonh < mi. .Ven7<r, odrębnie bowiem liakluje się służbę zagraniczną) jest / lego powodu (mi 19,SJ i ) podporządkowany bezpośiediiio premierowi '.ekielarz gabinetu {('itblthi Si‘( i etaty)

*t / I 11.. I ... >.

¹ I*... A Zlflm U t ttir hi    \uv i<tilllv< nii ltl.ilv^,,l..|< 'lilii

I III I ...INI