42 43 (31)

dynie ocalenie, kresów pomorskich w silnym akcentowaniu właści\ wości szczepowych, nie zaś iv ignorowaniu ich. Niebezpieczny 1 sżkopuł dla wspólnej drogi z narodem polskimj wynikający z uznania przez naukę języka kaszubskiego za język odrębny od polskiego, młodokaszubi usunęli od razu z drogi, stawiając sprawę wspólności z Polską na gruncie tradycji historycznej i wspólności kościelnej, a sporowi językowemu nadając znaczenia kwestii czysto teoretycznonaukowej}¹1

W charakterystyce tej zawarte są 'wszystkie istotne elementy ukazujące zarówno genezę mchu, jak i też dążenia, które, choć nie przeciwstawiały młodokaszubów starokaszubom, wyznającym ideologię polono-kaszubską, mimo to także wzbudziły niepokój, zastrzeżenia lub nawet otwartą opozycję opinii ogólnopolskiej na samym Pomorzu i w głębi kraju. Warto tli podkreślić zasadnicze cechy tego nurtu:

a)    ruch młodokaszubów był dziełem młodej inteligencji kaszubskiej!wobec tego powstaje pytanie, w jakim stopniu wyrażał on stan świadomości pozostałych warstw społeczności kaszubskiej;

b)    ruch ten, podtrzymując zasadniczą ideę Ceynowy odradzania świadomości narodowej Kaszubów przez pielęgnowa-

i nie pierwiastków rodzimych, nie usuwał potencjalnej dwutoro-- wości, iż (fi^odródzeme mogło rózwija^ię. zarówno, w kierunku podtrzymywania tradycyjnej, wspólnoty politycznej, kościel-' nej i kulturalnej z polszczyzną, jak i też w kierunku własnej odrębności kulturowej; (w takim wypadku stawał się on; chcąc nie chcąc, elementem gry w szerszym konflikcie polsko-niemieckim):;

c)    ruch ten, co było niemożliwe do uniknięcia, sprowadza-jąć lcwestię odrębności języka kaszubskiego dó■dziedziny foz-

frważań natury “czysto teoretycznej’*, zamykał oczy na oczywisty fakt, że zagadnienie tej odrębności stało się od razu faktem natury politycznej w określaniu przynależności narodowej w urzędowych statystykach rządu pruskiego.

Można wobec tego postawić sobie pytanie jeszcze ogólniejsze: z jakiej perspektywy dziejowej należy na te pytania szczegółowe szukać odpowiedzi?

Uciekniemy się tu znowu do poprzednio już zastosowanej metody, aby najpierw szukać w genezie i rozwoju ruchu mło-dokaszubskiego tego, co było w nim uzależnione od ogólnych prawidłowości, co zaś specyficzne, oraz tego, co w nim miało charakter przypadkowy, przejściowy i subiektywny.

Na pierwsze miejsce wysuwają się oczywiście wielkie i pozytywne przeobrażenia ekonomiczne, które przede wszystkim wpłynęły ożywczo na zachodnie prowincje Rzeszy Niemieckiej, ale w znacznym stopniu ogarnęły także jej prowincje wschodnie. Na uwagę zwłaszcza zasługuje miejscowy rozwój sił wytwórczych w rolnictwie i rzemiośle, co przyczyniło się do wzmocnienia wymiany towarowej między wsią a miastem. Wzrosła zamożność wielkiej gospodarki chłopskiej (“gbur-skiej”). Dalszej intensyfikacji doznała migracja sezonowa, poprawiając budżet ludności nie tylko najbiedniejszej. Swoje oszczędności wieś zaczęła lokować w rodzimych bankach i kasach oszczędnościowych, które z kolei stworzyły mocniejsze zaplecze kredytowe dla rodzimego rzemiosła i kupiectwa, a także spółdzielczości.

Podniesienie się stopy życiowej i zamożności warstw średnich miało doniosłe znaczenie dla przeobrażeń społecznych i kulturalnych na całym Pomorzu. Został przełamany monopol. wykształcenia i prestiżu warstwy ziemiańskiej, która zresztą sama rugowana polityką kolonizacyjną przez rząd pruski z ziemi, podlegała koniecznej ewolucji, przechodząc w szeregi inteligencji. Większość zdolnej młodzieży szukała w warunkach zaborczych swojego awansu kulturalnego w szeregach duchowieństwa. Na przełomie XIX/XX w. ten dotychczasowy prąd, wyrażający się w rezultacie w monopolu szlachty-zie-miaństwa w ruchu społecznym, nabrał charakteru wielokierunkowego. Nie poprzestając na wykształceniu średnim, coraz więcej młodzieży udawało się na uniwersytety, akademie i politechniki, tworząc pierwsze zalążki młodej inteligencji zawodowej, tj. prawników, lekarzy, farmaceutów, ekonomistów, nauczycieli i profesorów gimnazjalnych (tych ostatnich zresztą rząd pruski skutecznie usuwał z rodzinnych stron, aby ich pozbawić możności oddziaływania patriotycznego na młodzież). W toku studiów młodzież ta nawiązywała żywe kontakty

43