44 (79)

rzonym chwytem stylistycznym (powtórzenie służące do akcentowania logicznego - przykład drugi). Grzechem są natomiast powtórzenia nieuzasadnione i niefunkcjonalne, wynikające z inercji piszącego czy uuogicgu za$ui>u jegu słownictwa.

Przejdźmy teraz do powtórzeń niedokładnych. Nic są one powtórzeniami sensu stricto. Są właściwie zamianami, zastąpieniem jednego słowa (wyrażenia, zwrotu) przez inne. Najprostszym sposobem zamiany jest zastąpienie powtarzającego się wyrazu synonimem, czyli wyrazem (wyrażeniem) o znaczeniu identycznym lub podobnym. Bliska synonimii jest peryfraza, kiedy słowo zastępuje się równoważnym mu wyrażeniem opisowym (np. Mickiewicz « (tutor „Pana Tadeusza"). Można również użyć jednostki leksykalnej o szerszym zakresie: od bezpośredniego hiperonintu (wyrazu nadrzędnego) do abstrakcyjnego rzeczownika ogólnego (np. rzecz, problem, sytuacja, zjawisko, fakt). Tc trzy sposoby łączy jedna wspólna cecha - mamy tu do czynienia z korcfcrencją, tzn. jednostka zastępowana i jednostka zastępująca mają ten sam referent, odnoszą się do tego samego obiektu.

Podobnie funkcjonują zaimki, przede wszystkim zaimki rzeczow-nc (osobowe i wskazujące). Mogą one zastępować pojedynczy wyraz lub dłuższy odcinek tekstu właśnie dzięki temu, że zakłada się ich korcfcrcncyjnośc z tym wyrazem lub odcinkiem. Przymiotne zaimki dzierżawcze i wskazujące współuczestniczą w tym zabiegu jako część peryfraz lub przy podkreślaniu powtórzeń dokładnych i niedokładnych.

Synonimy, peryfrazy, bezpośrednie i pośrednie hiperonimy, zaimki pozwalają uniknąć niepotrzebnych (tzn. nieuzasadnionych i niefunkcjonalnych) powtórzeń dokładnych. Jednocześnie przyczyniają się do budowania spójności tekstu. Odsyłają bowiem do poprzedzających zdań, w których mieszczą się elementy zastępowane.

Oratorstwo szczególnie rozkwitło w starożytnej Grecji i Rzymie. Jednym z mistrzów tej praktycznej retoryki był Cyceron.

Oratorstwo szczególnie rozkwitło w starożytnej Grecji i Rzymie. Jednym z najlepszych oratorów był Cyceron.

Oratorstwo szczególnie rozkwitło w starożytnej Grecji i Rzymie. Słynne były mowv Cvccrona.

W pierwszej parze zdań napotykamy niedokładne powtórzenie synonimiczne (oratorsiwo « praktyczna retoryka), podkreślone dzięki użyciu przymiotnego zaimka wskazującego. Zarówno wyraz oratorstwo, jak i wyrażenie ta praktyczna retoryka odnoszą się do tego samego zjawiska (są koreferentne). W przykładzie drugim mechanizm jest odmienny. Wyrazy oratorstwo i orator nic mają identycznego referenta (odnoszą się do różnych obiektów), natomiast powiązane są ze sobą słowotwórczo. Jeden wyraz nic zastępuje drugiego, lecz do niego nawiązuje. Nawiązuje zarówno formalnie, jak i semantycznie (oba pokrewne słowa mają wspólny rdzeń i wspólną część znaczenia). W trzeciej parze zdań łączą się ze sobą rzeczowniki oratorstwo i mowa. Jest to związek czysto semantyczny polegający na przynależności do tego samego pola tematycznego.

W przytoczonych przykładach pojawił się drugi - obok powtórzeń - rodzaj leksykalnych środków spajających. Są to leksykalne nawiązania. Można je podzielić na nawiązania słowotwórcze (za pomocą wyrazów pokrewnych) i semantyczne (za pomocą wyrazów należących do tego samego pola tematycznego, także - wyrazów o znaczeniu przeciwnym). Słowotwórcze bądź semantyczne pokrewieństwo służy tworzeniu spójności tekstu, ponieważ buduje jego jedność tematyczną, jego treściowy szkielet.

Poniższe zestawienie pokazuje najczęściej wykorzystywane środki spójność io we.

91