460 461 (4)

¹

¹

460

CttM III. Podstawi BuktMkoMBU

W rachunku obrotów kapitałowych odnotowaliśmy wyraźny deficyt w obu latach: zwiększył się on z 2.3 mld USD do 2.8 mld USD (pozycja 13). Było to wynikiem przede wszystkim zobowiązań płatniczych wobec zagranicy (pozycja 10). które Polska ma wobec swoich wierzycieli, głównie zachodnich, tzn. zarówno rządów państw-wierzycicli, jak i zachodnich banków komercyjnych.

W sumie w latach 1990-1991 Polska miała deficyt bilansu płatniczego (pozycja 14) w wysokości odpowiednio 1.7 mld USD i 3.6 mld USD. Różne były jednak sposoby jego sfinansowania w każdym z owych dwu lat. W 1990 r. Polska uzyskała częściową redukcję zadłużenia nagromadzonego z lat ubiegłych. Płatności związane z obsługą zadłużenia zostały zredukowane o 4,9 mld USD, co należy interpretować jako swoisty „napływ" zagranicznych środków płatniczych do Polski. Jednocześnie wzrosły o 1,2 mld USD inne zaległości płatnicze z tytułu tej części zadłużenia, której nasi wierzyciele nic umorzyli. Ponieważ jednocześnie wzrosły państwowe rezerwy dewiz, skupowanych przez bank centralny, ów szczególnie rozumiany „napływ" pieniądza zmniejszył się do 4.4 mld USD. W sumie te trzy operacje (4,9+1,2-4,4 = 1,7) równoważyły deficyt bilansu płatniczego.

Inaczej wyjaśnić należy finansowanie deficytu w roku 1991 w wysokości 3.6 mld USD. W tym przypadku został on sfinansowany częściowo przez sprzedaż rządowych rezerw zagranicznych środków płatniczych (1,3 mld USD) oraz częściowo przez dalszy wzrost zaległości płatniczych z tytułu zadłużenia (o 2.3 mld USD), powiększając całkowitą kwotę zadłużenia Polski wobec zagranicy.

17.5. Bilans płatniczy a kurs walutowy

Istotną sprawą jest związek między stanem bilansu płatniczego a kursem

walutowym. Wiąże się to z zadanym wcześniej pytaniem, dlaczego rządy podejmują niekiedy interwencję w celu utrzymania pewnego poziomu kursu walutowego.

W systemie kursów płynnych transakcje wyrównawcze teoretycznie nie musiałyby zachodzić, gdyż przy nierównowadze bilansu płatniczego (czyli odchyleniu od stanu zerowego bilansu transakcji autonomicznych A + B) automatycznym niwelatorcm nadwyżki lub deficytu jest właśnie kurs walutowy. Na przykład wskutek aprecjacji waluty nadwyżka znika, a ściślej - aprecjacja waluty nic pozwoliłaby na jej powstanie.

Wyjaśnijmy to na fikcyjnym przykładzie handlu między Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią. Jeśli handel jest zrównoważony (żaden z partnerów nic ma deficytu ani nadwyżki) przy danym kursie walutowym, to nic występują bodźce do zmiany kursu. Jeśli jednak założylibyśmy, że wskutek wzmożonego popytu w Wielkiej Brytanii na towary amerykańskie rośnie eksport ze Stanów Zjednoczonych. to rośnie także popyt na dolary, gdyż w tej walucie amerykańscy producenci (eksporterzy) chcą otrzymać płatności za swoje wyeksportowane towary. Jak wiadomo, rosnący popyt na dolara musi - przy braku innych czynników ograniczających - powodować wzrost ceny dolara, czyli wzrost kursu dolara wobec funta brytyjskiego. Za jednego dolara będzie można w nowych warunkach nabyć więcej funtów. Dlatego w warunkach kursów płynnych, czyli pełnej swobody na rynku walutowym, nadwyżka płatnicza Stanów Zjednoczonych zostałaby zniwelowana przez samoczynną zmianę kursu dolara względem funta; dolar uległby aprecjacji, co ograniczyłoby popyt na towary amerykańskie w Wielkiej Brytanii. Podobne - lecz odwrotne rozumowanie można przeprowadzić dla przypadku deficytu w bilansie płatniczym. Istotny jest zatem wniosek, iż swoboda na rynku walutowym w warunkach kursów płynnych zapewnia równowagę płatniczą.

Pojawia się następujące pytanie: skoro istnieje taki mechanizm samoregulacji salda bilansu płatniczego w warunkach kursu płynnego, to jaki sens mąją operacje wyrównawcze? By odpowiedzieć na to pytanie, należy krótko przedstawić konsekwencje zmiany kursu walutowego dla gospodarki krajowej i jej powiązań z zagranicą.

Zmiana kursu walutowego powoduje zmiany popytu zagranic)’ na dobra wytwarzane w danej gospodarce, a także zmiany jej popytu na dobra produkowane za granicą. Dzieje się tak wskutek względnych zmian cen. po przeliczeniu z jednej waluty na drugą. Na przykład, spadek kursu dolara wobec funta (z 1 USD = 0.55 GBP na 1 USD = 0,50 GBP) oznacza, że dla Brytyjczyka „tanieją" wyroby amerykańskie: przed spadkiem kursu dolara mógł on np. za 1 GBP kupić niecałe 6 paczek amerykańskiej gumy do żucia po 31 centów, po deprecjacji dolara za tego samego 1 GBP może on kupić 6,45 paczek gumy do żucia. Natomiast dla Amerykanina na odwrót, towary brytyjskie względnie drożeją. Takie względne zmiany cen. wynikłe ze zmian kursu walutowego, często prowadzą do zmian popytu na towary i usługi. Tym samym zmiana kursu walutowego, zwłaszcza jeśli jest dość znaczna, może powodować istotne zmiany w poziomic obrotów handlowych, ich kierunkach geograficznych i strukturze rzeczowej. Jeśli wymiana z zagranicą jest ważnym obszarem życia gospodarczego kraju, to zmiana kursu walutowego może wywołać poważne zmiany poziomu i kierunków aktywności gospodarczej, poziomu zatrudnienia w poszczególnych gałęziach gospodarki, dochodów różnych grup ludności itd. Dlatego władze danego kraju uznawszy, że automatyczna zmiana kursu walutowego może prowadzić do negatywnych skutków dla gospodarki, często podejmują przeciwdziałania wobec tego automatyzmu. Podejmują więc interwencję na rynku walutowym. Polega ona. jak powiedzieliśmy, na interwencyjnych zakupach lub interwencyjnej sprzedaży obcych w alut na rynku walutowym w celu zbliżenia kursu walutowego do poziomu zgodnego z preferencjami polityki gospodarczej władz.

A zatem operacje wyrównawcze są instrumentem przeciwdziałającym niepożądanym zmianom kursu walutowego, które prowadziłyby do ujemnych, zdaniem rządu, skutków dla gospodarki, mimo że zmiany te samoistnie równoważyłyby bilans płatniczy. Znaczenia transakcji wyrównawczych nic sposób przecenić. Do zapewnienia ich sprawnego funkcjonowania niezbędne są pewne zasoby rezerw finansowych rządów we własnej walucie i walutach obcych. Postępujące umiędzynarodowienie produkcji i wymiany handlowej bywa źródłem znacznej nicrów-