46 (140)

(zwłaszcza dotyczącej radzenia sobie w chorobie), jak i poczucia własnej wartości (szczególnie dotyczy to kobiet, którym usunięto jedną lub obie piersi). Konieczne zatem staje się podjęcie działań, dzięki którym możliwe byłoby odzyskanie i wzmocnienie poczucia własnej wartości i wysokiej samooceny. Okazuje się, że wiele osób podejmuje taką próbę, a ważną rolę odgrywają w tym procesie porównania społeczne. Badane pacjentki myślały zazwyczaj, że radzą sobie równie dobrze albo nawet lepiej niż inne, które przeszły podobną chorobę i operację. Dokonywały zazwyczaj porównań „w dół” (z osobami gorzej funkcjonującymi, będącymi w gorszej sytuacji itp.). Zauważmy, że wielu z nas postępuje podobnie. Na przykład mówimy „jestem w trudnej sytuacji, ale Iksiński, z nim to dopiero jest niedobrze”. Zazwyczaj porównujemy się z tymi, których położenie jest gorsze od naszego.

Jeszcze inny, ważny mechanizm ułatwiający człowiekowi radzenie sobie ze stresem to złudzenia. Zdaniem badaczy, to czy i jak skutecznie poradzimy sobie ze stresem zależy od umiejętności tworzenia i podtrzymywania pewnej ilości złudzeń (iluzji), które stanowią specyficzny sposób spostrzegania faktów, który pozwala je zobaczyć jako korzystniejsze niż są naprawdę. Oczywiście złudzenia, aby spełniały swoją pozytywną rolę powinny mieć jakieś oparcie w rzeczywistości. Iluzje mogą chronić i skłaniać do pozytywnego myślenia i działania. Na przykład, wymyśla się przyczyny zachorowania na raka niezależnie od tego, czy faktycznie pozostają one nieznane, silnie wierzy się w możliwość kontroli nad nowotworem, pomimo braku wystarczającego uzasadnienia dla takiej wiary, dokonuje się porównań społecznych z osobami będącymi w gorszej od nas sytuacji, a jeśli nie ma odpowiedniej osoby wzorcowej, z którą można się porównać, wymyśla się ją (wszystkie te zabiegi podejmuje się w celu uzyskania korzystnego samopoczucia dla procesu radzenia sobie ze stresem). Również zaprzeczanie może mieć znaczenie w chronieniu ludzi przed załamaniem, zarówno w początkowym stadium wystąpienia zagrożenia (odkrycie pierwszych objawów), jak i w momencie, w którym muszą oni przyjąć trudną do zaakceptowania informację (diagnozę). Oczywiście czasem zdarza się tak, że złudzenia zostaną zburzone np. przekonanie, że można kontrolować raka zostaje nagle podważone przez nawrót choroby. Może wtedy pojawić się silne pobudzenie, agresja skierowana na otoczenie lub siebie samego oraz próby odzyskania kontroli (po powtarzających się niepowodzeniach w odzyskaniu wpływu na sytuację człowiek zwykle zaprzestaje kolejnych prób i przejawia bezradność). Wreszcie możliwy jest także trzeci sposób reagowania. Stanowi ją tzw. pogodna beztroska. Jeśli czyjeś przekonanie na temat tego, co jest powodem jego choroby nie zostanie potwierdzone, to poszuka on innej potencjalnej przyczyny („sądzę, że moją chorobę spowodowało to i to”). Nie znaczy to, że ludzie reagują na kolejne niepowodzenia spokojnie. Po prostu ci, którzy są przekonani, że znają powody swego zachorowania, którzy wierzą, że są w stanie kontrolować przebieg choroby albo są przekonani, że będą ją znosili dobrze, nawet gdy te oczekiwania nie potwierdzają się, to i tak mogą być w lepszym stanie psychicznym niż ludzie, którzy takich przekonań wcześniej nie żywili. Można powiedzieć, że umiejętność i łatwość tworzenia iluzji w pewnym sensie uodparnia ludzi na kolejne niepowodzenia związane z niepotwierdzaniem się złudzeń. I to właśnie pozwala im na „pogodną beztroskę”.

D. Radzenie sobie z ostrym stresem

Interesującym, chociaż drastycznym przykładem sposobów radzenia sobie z ostrym stresem jest opis reakcji psychologicznych i fizjologicznych na ostry stres u ofiar napa-