48 49 (38)

48 Ctftt I. Wprowadzeni* do ekonomii

Jest to efekt dochodowy zmiany ceny. Siła tego efektu zależy od udziału dobra, którego cena wzrosła, w ogólnych wydatkach konsumenta. Analogiczne efekty, tylko skierowane w przeciwną stronę, występują przy spadku ceny.

2.3.2. Nietypowe krzywe popytu

Przedstawiona na rys. 2.1 krzywa popytu przedstawia typową zależność między popytem a ceną. Istnieją jeszcze nietypowe reakcje popytu na zmianę ceny:

1.    Popyt może nie reagować na zmianę ceny - mówimy wówczas, że jest doskonale nieelastyczny albo sztywny (patrz rys. !2a). Dotyczy to dóbr. które zaspokajają niezbędne potrzeby i nic mają substytutów: trumny, sól. niektóre lekarstwa.

2.    Popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie - jest doskonale elastyczny (rys. 2.2b). Jest to teoretyczna sytuacja rynku doskonałego. Przy cenie c, wyznaczonej przez rynek poszczególne przedsiębiorstwo może zrealizować (sprzedać) całą swoją produkcję. Przy cenie wyższej np. c₂ przedsiębiorstwo to nic realizuje ani jednej jednostki.

3.    Zmiany popytu i zmiany ceny mogą być jednokierunkowe, gdy wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu. Popyt zachowuje się więc nietypowo, paradoksalnie (rys. 2.2c). Wyróżniamy tutaj trzy przypadki: paradoks Vcblcna. paradoks Giffena oraz paradoks spekulacyjny. Paradoks Veblena. jak już wspominaliśmy wyżej, dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja zaspokaja potrzebę demonstracji statusu materialnego nabywcy. Ten efekt demonstracji rośnie wraz z ceną nabywanych dóbr. Powoduje to wzrost popytu

KtMinek 2-2. Nietypowe krzyw* popytu

wraz zc wzrostem ceny tych dóbr. Paradoks (JifTena dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki i których substytuty są jeszcze droższe. Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek dochodów realnych: implikuje to wzrost popytu na te dobra, gdyż mimo wzrostu ceny są one dalej relatywnie tańsze od swych substytutów, co przy spadku dochodów realnych ma jeszcze większe znaczenie. Paradoks Giffena oznacza, że efekt dochodowy jest silniejszy od efektu substytucyjnego. Nabywcy nic mogą zastąpić tych dóbr innymi. Paradoks spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości. Jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości będzie nadal rosła, popyt rośnie mimo rosnącej ceny. Dotyczy to również spadku cen; przekonanie, że również w przyszłości ceny będą spadały wpływa na spadek bieżącego popytu, mimo spadku ceny.

2.3.3. Pozacenowe determinanty popytu

Cena nic jest jedyną zmienną określającą rozmiary popytu na dany produkt. Są one determinowane też przez czynniki, które określiliśmy wyżej jako pozacenowe. Stosując klauzulę ctteris pańbus. rozważmy teraz związek między zmianami popytu a zmianami dochodu nabywcy. Jest to relacja jednokierunkowa, tzn. wzrost dochodu powoduje wzrost popytu, a spadek dochodu spadek popytu. Możemy to przedstawić graficznie poprzez przesunięcie krzywej popytu w prawo lub w lewo (rys. 2.3).

RiMinrk 2J. Wpływ zmiany dochodu na rozmiary popytu

Wzrost dochodów, czyli przesunięcie krzywej popytu z położenia P_p- do położenia P_r: powoduje, że przy tej samej cenie c₀ popyt zwiększa się z (?, do Q₂: i odwrotnie - spadek dochodu, co znajduje graficzny wyraz w przesunięciu krzywej popytu z położenia P_pi do położenia P_pu powoduje spadek popytu z (), do Q_x. Siłę tej reakcji możemy mierzyć. Wrócimy do tego w dalszej części rozdziału.

Od tej prawidłowości, czyli jednokierunkowych zmian dochodu i popytu są wyjątki - popyt może reagować na zmiany dochodu w sposób paradoksalny, tzn.