48 (62)

będzie nadal równic zrozumiała i dobrze zbudowana, to znaczy, że ten początek był niewłaściwy.

O wyborze efektywnej formuły początkowej decydują zatem dwa typy czynniKow. Z jednej strony, oierzc się pod uwagę potencjalnego czytelnika: jego wiedzę, potrzeby, zainteresowania. Z drugiej strony, uwzględnia się cechy tekstu: dominującą w nim funkcję (tekst jprezen-tujący o funkcji informacyjnej czy tekst argumentujący o funkcji nakłaniającej), gatunek tekstu (artykuł naukowy czy popularnonaukowy, rozprawa, szkic itd.), jego charakter (tekst teoretyczny czy materiałowy) i tematykę, jego zakładany schemat kompozycyjny, wreszcie - jego przewidywaną długość.

Oto przykłady formuł początkowych z różnych artykułów M. Głowińskiego zawartych w tomie Poetyka i okolice (Warszawa 1992):

[ 11 Pojawienie się nowej dyscypliny zmienia w jakiejś mierze położenie dyscyplin pokrewnych, określa ich sytuację, nic stanowią one bowiem monad, które mogłyby istnieć samoistnie, niezależnie od tego. co dzieje się w sąsiednich gałęziach wiedzy. (Poetyka a socjolingwistyka. s.47)

(2] Powieść podejmowała socjologiczne rekonesanse, miała ambicje opisywania świata w jego konkretnym wymiarze społecznym, dążyła do gromadzenia i utrwalania wiedzy o stanic społeczeństwa. (Dokument jako powieść. s.258)

13) Zastosowanie teorii aktów mowy Austina, rozwijanej, komentowanej, cyzelowanej przez licatycb kontynuatorów, w analizie dzieła literackiego nasuwa różnorakie kwestie. W szkicu tym chciałbym się zatrzymać nad jedną z nich. {Mimesis językowa w wypowiedzi literackiej. s.125)

[4J Tadeusz Szulc zakończył swą głośną w latach trzydziestych książkę wnioskiem. że muzyka może być jedynie przedmiotem dziełu literackiego, nie istnieją zaś żadne istotne związki między strukturą utworu muzycznego : strukturą utworu literackiego. W tym właśnie miejscu, w którym zakończył Szulc, zaczyna się nasz problem. {Muzyka w powieści, s.283)

[5J Historyk literatury, jak każdy historyk, staje przed dylematem: zajmować się systemami i ich przekształceniami, czy też - przeciwnie kierować swe zainteresowania ku faktom, których pojedynczość i realność nie ulegają wątpliwości? {Literatura i nos Kleopatry, s.30)

[6] Komu potrzebna jest poetyka? (Poetyka wobec tekstów mclitcrackich, s.70)

{7j Ducrtckstualność należy do tych terminów tcoretyeznolitcrackicli. które mają swoich aulorow i dokładnie $ą umieszczone w kalendarzu. (O inter•

(8)    „Nie w przestrzeni powinienem szukać swej godności, ale w porządku własnej myśli. Nic będę miał więcej posiadając ziemię: przestrzenią wszechświat ogarnia mnie i pochłania jak punkt, myślą ja go ogarniam." W tym fragmencie Pascala od razu ujawniają się dwie przestrzenie |...). (Przestrzenne tematy i wariacje. s.196)

(9)    Powiada się: historia nauczycielką życia. (Ccy literatura może być wzorem mowy. s.242)

(10)    Waync C. Dooth obliczył, żc w samym 1977 roku ukazało się więcej prac o metaforze niż w całych dziejach myśli ludzkiej do 1940 roku. Nadto, powołując się na autorytet swego podręcznego komputera stwierdził. Zc w 2039 roku więcej będzie badaczy metafory niż ludzi. (Metafora. deme-taforyzacja. konteksty, s.178)

Przytoczyłam tylko pierwsze zdania artykułów nie dlatego, żc właśnie one stanowią początek (byłaby to nieprawda - początek stanowi cały akapit, czasem zaś kilka akapitów), ale dlatego, że sygnalizują charakter początku. Pokazują różnorakie możliwości kształtowania tej części wypowiedzi.

W przykładzie [1] tekst zaczyna się od ogólnego stwierdzenia, na którego tle dopiero później sytuuje się problem szczegółowy. Tematem są bowiem relacje między nową dyscypliną, jaką jest socjolingwistyka, a dyscypliną pokrewną- poetyką. Również w przykładzie [2] chodzi o zarysowanie tła, tym razem tła historycznego. Głowiński pisze o socjologicznych zainteresowaniach dawnej powieści po to, aby pokazać na tym tle dzisiejsze pisarstwo dokumcntamc. Oba przykłady prezentują jeden typ początku - początek jako tło. Tło problemowe, jak w przykładzie [1) lub chronologiczne, jak w przykładzie [2J.

W kolejnych dwóch fragmentach autor zaczyna od określenia tematu pracy. Podaje, jakim problemem będzie się zajmował i jakie aspekty tego problemu będą go interesowały. Innymi słowy, prezentuje

99