5 (169)

Główne orientacje aksjologiczne współczesnej młodzieży polskiej.

Istniejące obecnie różnice w akceptowaniu i realizowaniu przez różne odłamy młodzieży różnych układów (proponuję nic używać w tym przypadku sugerującego stabilność terminu „hierarchie”) wartości można spróbować opisać wedle kilku wymiarów:

- na kontinuum od wartości autotelicznych do heterotelicznych;

- ze względu na stosunek do „mocy pieniądza”;

- ze względu na postawy prospołeczne i romantyzm versus postawy

egoistyczne i pragmatyzm;

- ze względu stosunek do religii.

Można tu, gdy porównamy stan obecny z sytuacją sprzed dziesięciu lat, dostrzec pewne względnie trwałe zmiany stosunku młodych ludzi do określonych wartości [Malewska-Peyre, Kurczewski (ed.) 1991; Fatyga,

, Fluderska, Wertenstein-Żuławski 1993; Świda-Ziemba 1995; Fluderska 1993; 1997|. Zmiana dotyczy stosunku do wykształcenia, które prawie powszechnie przestało pełnić rolę wartości autotelicznej i w różnych zaprezentowanych poniżej układach występuje jako wartość instrumentalna, środek do osiągania innych wartości-celów. Ważna zmiana nastąpiła także w stosunku do pieniędzy: także prawie powszechna „monetaryzacja świadomości” powoduje, iż podziały i różnice są dziś fundowane i postrzegane głównie poprzez wartości ekonomiczne. Podział na „bogatych” i „biednych”- równie dosadny, jak i symboliczny rzutuje nieomal na wszystkie inne, dostrzegane dzisiaj wśród młodzieży podziały i zróżnicowania.¹² Inna ważna w latach 80. i wcześniej oś to prospołeczność - prywatność. Obecnie podział ten, wyznaczony przez oba skrajne wzorce zachowań indywidualnych i zbiorowych, traci na znaczeniu, bowiem dominujące niemalże w całej populacji stają się wartości „prywatne” (sprzyja temu m.in. obserwowany od 1989 roku, a nawet - w pewnych środowiskach - wcześniej, odwrót młodzieży od polityki i wielu innych zachowań prospołecznych). Warto tu wskazać, iż w świetle wyników badań z kilku ostatnich lat, bardziej prospołecznie nastawione wydają się być dziewczęta, chociaż nie przekłada się to na widoczne społecznie działania i pozostaje w sferze deklaracji. (Obserwacja działań organizacji nierządowych pokazuje np., iż gdy już dochodzi '■ Jako „bogaci’’, np., postrzegani są nie tylko ci, którzy pochodzą z rodzin o obiektywnie wysokiej pozycji ekonomicznej i wysokich dochodach, ale również ci, którzy mają dostęp do kapitału kulturowego przy stosunkowo niskich dochodach i niskich pozycjach ekonomicznych. Dla uczniów zawodówek - np. uczniowie szkól społecznych to „bogaci”.

do zaangażowania się w działania, w wolontariat, to działają głównie chłopcy). Zmiana nastąpiła także na osi romantyzm - pragmatyzm: zachowania charakterystyczne dla romantycznych wzorców są tylko deklarowane i to zwykle w stosunku do, tak odległej od codziennej krzątaniny, wartości jaką jest „naród”. „Za naród trzeba oddać życie”, ale nikt, oprócz skrajnie prawicowych ugrupowań, nie przewiduje aby taka konieczność realnie zaistniała [Illasiewicz-Skotnicka 1991].. Dominują więc wartości z gatunku pragmatycznych.¹ I wreszcie zmiana następuje również w stosunku młodych Polaków do religii - mniej już jest to tradycyjna, obrzędowa polska religijność. Religia także się „sprywatyzowała”: życie religijne staje się bardziej domeną wewnętrznego przeżycia niż spektakularnych gestów. Rozluźnia się związek między wartościami patriotycznymi i religijnymi, chociażby dlatego, iż te pierwsze w niebezpieczny sposób słabną w młodym pokoleniu Polaków (Koseła 1993; Kiciński 1993; Wilska-Duszyńska i in. 1993; Kowalczewska, Siemaszko 1997]. Najbardziej trwałe pozostały wartości rodzinne. Rodzina ciągle jest wśród naczelnych autotelicznych wartości młodych Polaków [Fluder-ska 1993, 1997]. W cytowanym wyżej parokroć artykule Antoniny Kłoskowskiej autorka zwraca uwagę, iż znaczna część sygnalizowanych tu zjawisk wcześniej była przedmiotem analiz socjologów zachodnioeuropejskich, japońskich i amerykańskich w związku z problemami młodzieży w ich krajach [Kłoskowska 1987: zwłaszcza 33-34].

Dostrzeżone przez socjologów młodzieży na przestrzeni lat 1989- 1996 układy wartości i cechy stylów życia będę niżej omawiała w kolejności od najbardziej do najmniej rozpowszechnionych. Podstawą były tutaj dla mnie wyniki badania CBOS [Ankieta CBOS Młodzież ^ł92, ’94, ’96; Fatyga, Fluderska, Wertenstein-Żuławski 1993: 78-81], ale także wyniki badań cytowanych wyżej autorów oraz własne badania jakościowe i obserwacje prowadzone wśród różnych grup młodzieżowych. Każdy z tych układów wartości ma swoje, dosyć już wyraźnie widoczne dominanty ideowe (główne cele życiowe) i dominanty regulatywne (wartości instrumentalnie „kierujące” całym układem). Te właśnie dominanty ideowe i regulatywne stanowią tutaj osi czy też zasady generujące zróżnicowania. Przedstawiam je podsumowując poszczególne opisy. Rekonstrukcje te proponuję trak-

Podsumowując polsko-francuskie badania licealistów z lat 1985 1986 Malewska-Pcyre pisała, iż w porównaniu do młodych Francuzów - pragmatyków' poszukujących praktycznych sensów, optymistycznych i mających postawy prospołeczne polscy licealiści byli romantykami: sfrustrowanymi, pesymistycznymi, nonkonformistami z lekka podszytymi doukiszoterią i nic mającymi zbytniego respektu dla prawa|Malewska-Peyrc 1991: 120).