61 (172)

_w6j człowieka w ciągu życia jest wypadkową interakcji między zdarzeniami życiowymi związanymi z wiekiem jednostki (pewna tożsamość doświadczeń określonych faz życia typu: dzieciństwo, młodość, dorosłość itd.), z rozwojem historycznym i innymi pozanormatywnymi zdarzeniami, które mogą stać się udziałem człowieka (Tyszkowa, 1988, s. 14).

Jest tu miejsce zarówno na daleko idące różnice indywidualne, różny stopień autonomiczności jednostki, jak i szeroki zakres przypadkowości¹⁹- Minimalne różnice w „pozycji wyjściowej”, tj. w zakresie psychofizycznego wyposażenia jednostki, warunków jej społecznego funkcjonowania czy makrospołecznego kontekstu obiektywizacji rzeczywistości determinują zupełnie inną trajektorię życia jednostki. Biografia człowieka jest wynikiem diachronicznych procesów wzajemnych interakcji jednostki i otaczającego świata relacji społecznych. Zmieniające się w czasie jakość i zakres tych interakcji determinują kształt każdej następnej fazy życia.

Biografia uczestnika życia społecznego traktowana jest jako „kariera" jego społecznych związków, która polega na stopniowym przekształcaniu tożsamości (por. Hałas, 1990, s. 207). Biospołeczne czynniki statusu przypisanego człowiekowi osadzają go w określonym miejscu struktury społecznej i wpływają na kształtowanie się indywidualnych torów życia (Kohli, 1985, 1986). Bodźce do zmian siebie i świata zewnętrznego otrzymuje więc człowiek także ze strony czynników makrospołecznych, które częściowo lub całkowicie zapobiegają utrzymywaniu się rutynowych wzorców działania i zachowania. Tok ludzkiego życia warunkują więc (obok samej jednostki) inni ze swoimi statusami przypisanymi w ramach dynamicznie zmieniającego się układu pozycji i ról. Kolejne kroki w społecznej materii świata stawia jednostka w coraz liczniejszych instytucjach, które wyznaczają poszerzające się kręgi jej doświadczeń biograficznych. Proces instytucjonalizacji biografii jednostki (Kohli, 1985, 1986) wyznacza przewidywane biegi życia oraz określa rodzaj i zakres uniwersalnych doświadczeń człowieka charakterystycznych dla danej fazy życia. Sprostanie wymogom rzeczywistości społecznej wymaga od jednostki na każdym etapie funkcjonowania stosownych kompetencji działania i opanowywania wyzwań sytuacyjnych. Konfiguracja tych dwóch czynników - wymogów społecznych z jednej strony i kompetencji realiza-

¹⁹ Interesujące rozważania na temat przypadkowości znajdzie czytelnik w książce ¹⁽¹⁰⁸ Ekelanda. Jest to pozycja z zakresu popularyzacji matematyczno-fizycznej teorii ^chaosu, w której bodąj najbardziej rozpowszechnionym przykładem wskazującym na ^,stnienie w świecie przypadku jest „efekt motyla". Zgodnie z nim wskutek efektu wzmóc-^n,‘-*nia tak błahe zdarzenie jak trzepot motylich skrzydeł w jednej części globu może wy-^v'°łać burzę w innej. Wrażliwość procesów złożonych na minimalne nawet zmiany to jed-^{na z ce}ch chaosu (por. Ekeland, 1999, s. 55).

61