57

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

*

Przekształcenie szkieletu kończyn

- modyfikacje kończyn uwą. runkowane są trybem życic i sposobem poruszania się

I •    's wgj-UMIU Ci"*

■ różne są też możliwości dolegania odcinka wolnecc kończyny względem podłoże (stopochodność, palcochod-ność)

kość łokac/-;

kość

promienieje

kośri

nadgarstka

czaszka

kręgi lędźwiowe kręgi krzyżowe (k. krzyżowa)

■ k. biodrowa kręgi ogonowe

kręgi piersiowe

kręgi

szyjne

łopatka

Budowa skóry ssaka

Skóra chroni organizm przed utratą depta, czynnikami środowiska zewnętrznego, uczestniczy w procesie termoregulacji, odbiera bodźce z otoczenia, pełni funkcję bariery obronnej, uczestniczy w wymianie gazowej

- zrogowaciate wytwory naskórka tworzą: włosy, pazury, paznokcie, kopyta, rogi (u kopytnych przeżuwaczy)

Wytwory naskórka - paznokieć (A), pazur (B), kopyto (C)

-    naskórek ssaków tworzy także gruczoły potowe, łojowe, zapachowe (wonne)* i mleczne (przekształcone gruczoły potowe)

-    skóra właściwa jest dobrze unaczyniona i unerwiona, wrażliwa na dotyk, ból, ciepło, zimno, wytworem skóry właściwej jest poroże (u jeleniowatych)

-    warstwa podskórna - zbudowana z tkanki tłuszczowej (pełni rolę izolatora cieplnego)

-    w sierści włosy dwóch rodzajów: przewodnie, czyli ościste (dłuższe i grubsze, osłaniające), oraz wełniste (cienkie, kędzierzawe, tworzą warstwę termoizolacyjną)

-    niektóre ssaki mają specjalne włosy czuciowe, na przykład wi-brysy, czyli wąsy dotykowe

*Występujqce u części ssaków gruczoły zapachowe wydzielają feromony — substancje wabiące partnera płciowego; u niektórych służą znakowaniu terytorium.

Budowa szkieletu ssaka

czaszka - kości mniej liczne niż u gadów, niektóre połączone szwami; trzy kostki słuchowe (rrtc-teczek, kowadełko, strzemiączko)

-    szczęki mające zróżnicowane zęby (heterodontyzm)

-    staw żuchwowy - stawowe połączenie żuchwy z mózgoczaszką (tzw. staw ssaczy)

-    połączenie czaszki z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych

-    odcinki kręgosłupa: szyjny (z dźwigaczem i obrotnikiem, prawie zawsze 7 kręgów), piersiom lędźwiowy, krzyżowy (3-5 kręgów zrastających się w kość krzyżową) i ogonowy; kręgosłup tułów :•

wy słabo wygina się

na boki

-    zmniejszenie liczby kości w obręcz: barkowej (kruczs tylko u stekowcć" u kopytnych »» i psów nie ma tc*-że obojczyków

-    kostny grzebie na łopatce będąc-miejscem przyczepu silnych mięsc

Budowa wewnętrzna ssaka (wybrane aspekty)

Budowo wewnętrzna lisa

•    układ pokarmowy mięsiste wargi oraz policzki; u drapieżców i wszystkożerców występuje żołądek jednokomorowy, krótkie jelito, zoś jelito ślepe jest słabo rozwinięte; u roślinożerców - długie jelito; przeżuwacze mają żołądek wielokomorowy (żwacz, czepiec, księgi, trawieniec, czyli żołądek właściwy; por. s. 124) oraz długie jelito; jelito ślepe bardzo duże, np. u gryzoni i zajęczaków

•    zęby w zębodołach; uzębienie heterodontyczne (wyjątkiem są bezzębne, dorosłe stekowce, walenie fiszbinowe oraz wtórnie nomodontyczne walenie zębowce)

- podstawowa formuła zębów ssaków:

1(3) C(1) P(4) M(3)

•3) qi) p(4) m(3) ^{= 44}' ^np-^I|S <ⁱⁿ- P^rzy^ktady^; P^or- ^s- ¹²⁴) gdzie:

I - siekacze (łac. incissm)

C - kły (łac. canini)

P - przedtrzonowe (łac. praemolares)

M - trzonowe (łac. molares)

P I M to tzw. zęby policzkowe)

-    dwa pokolenia zębowe (mleczne i stałe), czyli difiodontyzm; sieczne to jedynie: siekacze, kły i trzonowe

-    z-óżnicowana wysokość i powierzchnia zębów policzkowych krawędzie ostre u drapieżnych, guzkowate u wszystkożernych

Istewkowate u roślinożernych)

*    układ wydalniczy współtworzą parzyste nerki (typu zaner-rza obecność cewki moczowej; ureoteliczne (główny zbędny Produkt przemian związków azotowych to mocznik)

•    uktad oddechowy - głównym narządem są płuca pęcherzy-^r~"C'e, które są wentylowane dzięki ruchom mięśni klatki piersiowej oraz skurczom przepony

Cechy progresywne ssaki

•    stałocieplność (endotermia

•    bardzo dobrze rozwinię OUN (szczególnie półku kresomózgowia oraz mó dżek)

•    żyworodność (nie dotyc stekowców), karmienie ml kiem, u łożyskowców - łożysl

•    rozwinięte narządy zm słów

•    pokrycie ciała sierść (lekka, ulegająca odkształć niom okrywa włosowa)

•    wydajne, pęcherzykowa płuca, przepona

kończyny podciągnięte pc ciało, duża sprawno lokomocyjna; liczne m< dyfikacje kończy

mózg

nerka    moczowód

pęcherz

moczowy

Ułożenie kończyn typu gadziego pierwotne

głowa

Ułożenie kończyn typu ssaczego

•    czterojamiste serce, bezjc drzaste erytrocyty

•    prawie zawsze heterodor tyczne uzębienie

•    największa zdolność ucz< nia się i zapamiętywanie często bardzo złożone fora zachowania się; plastyczno: zachowania się