63 (56)

J. Ideologia systemu wychowania socjalistycznego

Z założeń światopoglądowych i filozoficznych pły ną, jak wiemy, określone idee, które w zetknięciu z potrzebami wychowania przybierają postać kierowniczych idei pedagogicznych, dostosowanych do problemów epoki i społeczeństwa Z analizy sytuacji wychowawczej po l| wojnie światowej (patrz cz. 11 rozdz. VII p. I) wiemy, ze pomijając naczelną sprawę modelu ..nowego człowieka” (w socjalizmie budowniczego nowego ustroju według nauki Marksa i Lenina, analogicznie - w chrześcijaństwie człowieka chmtocentrycznie budującego Królestwo Boże) na czoło wysunęły się trzy palące sprawy formułujące tego nowego człowieka, a mianowicie: 1 * - konieczność wychowania moralnego dla odnowy moralności publicznej (idea morali/muL 2 - poszanowanie osoby ludzkiej (idea personalizmu) oraz 3 realizacja właściwych ludzkich stosunków (idea humanizmu) Także w systemie wychowania socjalistycznego pomimo początkowych oporów i trudności pryncypialnych rozwój dziejowy musiał doprowadzić do procesów wyrównawczych, które wprowadziły powszechnie występujące problemy wychowania i skłoniły do szukania rozwiązań problemu moralności, osoby człowieka i stosunków międzyludzkich w myśl założeń światopoglądowych marksizm u-łenmizinu‘⁰

a) Moralizm socjalistyczny kształtował się od wystąpienia Marksa i Engelsa w Manifeście komuniui cm im. w którym jego twórcy, a-lakując moralność mieszczańską, równocześnie bronili Mg przed zarzutem a moralności V* praktyce z.v ruchów robotniczych zaczęły są tworzyć nowe. obowiązujące normy moralne postępowania jak solidarność, wzajemna pomoc i współpraca, wierność towarzyszom tlp. Stąd Engels odrzucając wszełką dogmatykę moralną „w chraktcrzc wiecznego, ostatecznego, niezmiennego odtąd prawa moralnego" twierdzi, k „cala dotychczasowa teoria moralności jest w ostatniej instancji wytworem każdorazowej sytuacji ekonomicznej społeczeństwa. A te społeczeństwo rozwijało sic dotąd poprzez pr/e-.i • - >> ->■■* klasowe, moralność była zawrze moralnością klawi*j

«• E. N Micdynski). huwjjś fncOuĘuftkt Stoakws ■, Oetthuhu dtt Erzktwng. Berlin 1960. S Woltwyt. Oraw    i <"<•*

w zarysie, Wgram l%4 % 15

F Engels. Anty-During (U / mcm ). Wtruawa s

W związku z tym ogłoszeniem relatywizmu zasad moralnych długo sądzono, że socjalizm nic potrzebuje opracowania systemu swojej etyki, toteż mą się nie zajmowano, chociaż Makarenko pierwszy dopominał się o teorię moralną dla ułatwienia wychowania pisząc „W naszej szkole nie ma teorii moralności, nie ma ani takiego przedmiotu, ani osoby.

Ittora by go wykładała łub której obowiązkiem byłoby zaznajamianie d/iect z zagadnieniami tej moralności według pewnego programu W dawnej szkole uczono rełigii. Inna kwestia, czy ta nauka dawała wyniki dodatnie, czy tez nie. ale w pewnym stopniu problematykę moralną przedstawiano uczniom w ujęciu teoretycznym. W swojej praktyce doszedłem do przekonania, ze również nam są bezwzględnie potrzebne wykłady z teorii moralności”⁸². Toteż obecnie istnieją w uniwersytecie katedry etyki marksistowskiej, które opracowują jej problemy teoretyczne.

Jeden z pierwszych etyków marksizmu Aleksandrów powiązał moralność z nadbudową ideologiczną, określając ją jako „jedną z form świadomości społecznej, zawierającej zasady lub normy postępowania ludzi, które wytworzyły się w społeczeństwie ludzkim na tym czy innym etapie rozwoju historycznego i są charakterystyczne dla danej klasy społecznej”⁸ •’ Dlatego też wyjaśniano dalej, że moralność nie jest ani wrodzona, ani objawiona przez Boga, lecz jest tworzona przez ludzi dla ich interesów, ma więc charakter zjawiska społecznego, zrodziła się w procesie współpracy produkcyjnej, rozwijała się historycznie i ulegała rozbiciu klasowemu, które w interesie burżuazji podbudowano mistyfikacją metafizyczną i religijną. Stąd rozwojowo najwyższą formą moralności jest moralność komunistyczna jako świadomość społeczna, Nużąca do przyśpieszenia walki o przebudowę ustroju w kierunku bc/klasówości i opanowanie produkcyjne przyrody. Dobro jest więc tym, co pomaga sprawie rewolucji, zło zaś jej przeszkadza lub hamuje. Ponieważ o wulce rewolucyjnej decyduje polityka partu komunistycznej, wobec tego moralność komunistyczna nosi cechę partyjności, polega na posłuszeństwie i oddaniu się partii. Ogólnie więc biorąc, •twierdzono, ze także moralność socjalistyczna jest moralnością histo-

A M ■ k i r r n k o, Problem wychowania w szkole radzieckiej [W tegoż aut.]: M. Warszawa I9J7, l 5, s. 130-131.

A Aleksandrów, Oblicze moralne człowieka radzieckiego (U z rot), War-nawa 1930 a. 7.

137