66 (159)

do zimlirteń

sprawiły, te przepisy długi czas byty martwą literą, a zwłaszcza cudzoziemscy właściciele pensji niechętnie ' Je realizowali, zasłaniając się wolą rodziców. Pewną formą kontroli pensji żeńskich i realizacji wydanych ' przepisów była wizytacja, jaką Czartoryski przeprowadzi) w styczniu 177A r. w towarzystwie doświadczonych pedagogów: Antoniego Popławskiego i Adama Jakukio-wfcza. Zaledwie kilka pensji wypełniło zarządzenia Komisji; wizytacja ujawniła złe warunki higieniczne, 3 niski poziom naukowy oraz niestosowanie się do przepisanego programu nauczania. Najliczniejsze pensje były w rękach cudzoziemców; ogółem kształciło się w nlrh 84 panien, nadto były dwie pensje męskie. I Wśród piętnastu tego typu zakładów wychowawczych • I w Warszawie były zaledwie dwie polskie, które wizy-l«liir wyróżnił zaszczytną wzmianką za dobre wyko- I Mimie przepisów i właściwe postępy w nauce. Ogólny I bilans wizytacji potwierdził opinię pisarzy, że rodzice 1 wyżej cenili edukację pobieraną od cudzoziemców.-Taki stan rzeczy, wykazujący bezskuteczność wysiłków Ko- I misji Edukacyjnej, był zapewne między innymi przy- I ezyną rezygnacji Czartoryskiego z dalszej funkcji I zwierzchnika pensji.

Ostateczne sformułowanie postulatów, dotyczących I wychowania kobiet w ujęciu Komisji, znalazło wyraz I w Vstówach z r. 1783 w rozdziale VIII pt. O rektorac}} I i prorektorach, którym w nowym układzie hierarchii I szkolnej powierzono zwierzchnictwo nad pensjami I i klasztorami, wychowującymi młodzież. Cel edukacji I kobiet w tej redakcji — to wychować je na dobre żony, I matki, panie domu. które „miłują prawdę i kochają I ojczyznę swoją". W tym sformułowaniu w Ustawach I odzwierciedliły się poglądy pedagogów polskich na rolęl 1 edukację kobiet, którym przeznaczono szerszy niżl

paw — „miłowanie ojciyiny twojej JPpsWT myśl pedagogiczna, opierając fię na litera* turze zachodniej, szukała własnej drogi, uwzględniają cej warunki łyda i potrzeby kraJuT^

Warto podkreślić, te niezrealizowana w pełni aprawa wracała jeszcze kilkakrotnie na forum prac Komisji łub znajdowała odbicie w ówczesnej publicystyce oraz w literaturze pięknej. Brak stałego dozoru peniji żeńskich zrodził nowatorski j projekt Ignacego Potockiego, aby powołać do zawiadywania wychowaniem „córek obywatelskich" grono najznakomitszych rodem i cnotami pań. Przypomniał go raz Jeszcze sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, Piramowicz, w swej mowie rocznicowej _tw 1788 r.j zaznaczając, że kobiety przez naturę powołane są do wychowywania młodego pokolenia, a ich zwierzchnictwo w tej dziedzinie będzie o wiele bardziej owocne. Projekt ten nie doczekał się realizacji w okresie działalności Komisji; miało je podjąć pokolenie Księstwa Warszawskiego l Królestwa Kongresowego.

Z atmosfery wychowawczej Komisji wyrasta również podręcznik dla początkowego jiauczania dziewcząt Maksymiliana Prokopowicza, pijara krakowskiego Jego I Sposób nowy i najłatwiejszy pisania i czytania razem ; dla panienek, z przypisami dla nauczycielek (1790) jest I próbą stworzenia książki elementarnej dla dziewcząt I w typie Elementarza Kopczyńskiego i Powinnołci nau-■ czyciela Piramowicza. Autor włącza tu również fragmenty Moralnej nauki dla klasy pierwszej i drugiej — K Popławskiego, odpowiednio przystosowane do potrzeb |. świata dziewczęcego. Uzupełnił je przepisami dotyczą-I cymi zachowania się przy stole, rozmów, zabaw itd,' (Ten rodzaj kodeksu form towarzyskich wskazuje, te Vj uczony pijar umiał zręcznie podpatrzyć słabe strony świata ówczesnycn kobiet, które praktycznie się