67 (170)

i It.^a4iRsr*U^l CJM?C/rirnłci. '>    (Wnw^wrfwr« ^r«n»i <Wi»

ABN 9T4 j??-C»I 15495-*?. v I- WN WV X0*

pobierane z roztworu glebowego przez rośliny. Spada żyzność gleb. Zmniejsza się produkcja biomasy i pogarsza jej jakość.

Spadek produkcji biomasy i skażenie żywności jest powodowane przez zamęczysz czenie gleb metalami ciężkimi. Ich źródłem w glebach jest przemysł i energetyka, rolnictwo (nawadnianie zanieczyszczonymi wodami, nawozy sztuczne, zanieczyszczone nawozy naturalne, pestycydy zawierające metale), transport.

Zwiększone zapotrzebowanie na żywność, spowodowane wzrostem liczby ludności, przyczyniło się do szukania nowych metod intensyfikacji produkcji rolnej. Wielkim osiągnięciem było wprowadzenie nawożenia mineralnego. Wskutek jego stosowania często bywa naruszony naturalny obieg azotu, losforu i potasu. Nierozsądnie i w nadmiarze stosowane nawozy mogą hamować produkcję rolną i pogarszać jej jakość. Od kiedy człowiek zaczął wykorzystywać azot z powietrza, bakterie denitryfikacyjne nie są w stanic rozkładać nadmiaru azotu i ulega on stopniowej kumulacji w glebach i wodach. Ffektemjest nadmiar azotanów i azotynów oraz ich pochodnych (nirrozoamin)w żywności, eo może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Gleby zawierające dużo związków azorowych stwarzają dobre warunki do rozwoju tzw. roślin cyjanotwórczych. Ich obecność w paszy może stać się przyczyną zatruć bydła (Wiąckowski 2000: 40-41).

Groźne dla gleb jest stosowanie pestycydów. Pestycydy szybko i skutecznie zabijają szkodniki. Niestety^-, działają również toksycznie na zwierzęta i rośliny pożyteczne. Dłuż sze stosowanie zwiększa ich koncentrację w glebie. Dawka 1 kg DDT na 1 ha, uznana za niegroźną, doprowadziła do stężenia 15 kg-ha gleby na polu z uprawą pomidorów' i do 113 kg/ha pod opryskiwanymi koronami drzew owocowych w sadzie (Wojciechowski 1987: 374).

Badania zawartości pestycydów w mleku kobiecym i tkankach ludzkich wykazały, że w mleku kobiecym jest dziesięciokrotnie więcej pestycydów niż w krowim. Tkanka ludzka zawiera nawet do 30 razy więcej pestycydów niż zwierzęca (Wiąckowski 2000: 161).

8J Inne formy degradacji gleb

Do czynników degradacji gleby powodujących znaczące zmiany w produkcji żywności zaliczyć także należy^- zasolenie i zawodnienie. Dotyczy to 20-30 min ha w dużym i 60 80 min w mniejszym stopniu (Biswas 1994: 142-157).

Zasolenie jest problemem wielu obszarów sztucznie nawadnianych, w których podnosi się poziom wód gruntowych. Intensywne parowanie (może wzrosnąć ono w warunkach nawadniania nawet do 30 razy) i Iranspiraęja roślin prowadzi do nadmiernej koncentracji soli w glebie, co przyczynia się do niszczenia jej struktury. Zasolenie gleby utrzymuje się przez wiele lat, a odprowadzenie nadmiaru zasolonych wód podskórnych jest przedsięwzięciem bardzo kosztownym. Zasolenie bywa też skutkiem środków stosowanych w utrzymaniu przejezdności dróg.

Zawodnienie pogarsza warunki tlenowe funkcjonowania gleby, jest istotnym czynnikiem powstawania zasolenia, zwiększa ryzyko ugniatania, a także może stanowić czynnik powodujący uwolnienie substancji toksycznych zakumulowanych w glebie.

Ugniatanie gleby (np. przez maszyny rolnicze, duże stada zwierząt hodowlanych) powoduje spadek wielkości plonów przeciętnie o 5%. Jeszcze poważniejsze skutki ma

I'    u n-hr/iflil- i:    wm'I*:X

ISBN 978-K3-4I- I5«S 0. O li_V WN Ptt-\ 2l»:«

ugniatanie podglebia (ugiuecenia nie usuwa orka), powodując spadki produkcji roślinnej o 5-35% (średnio 12%) (Wiąckowski 2000: 165).

Do zmniejszenia urodzajności gleby przyczyniają się także działania powodujące utratę materii organicznej gleby. Należą do nich: orka ułatwiająca utlenianie materii, brak rotacji upraw, spalanie resztek, nadmierne osuszanie.

Wyłączenie dużych areałów gleb z użytkowania rolniczego powoduje przejmowanie terenów rolniczych pod zabudowę osiedlowa i komunikacyjną. Efektem jest wzrost powierzchni nieprzepuszczalnej i zmniejszenie infiltracji i retencji wody. W Europie jest zabudowane ponad 2% (0,5 14% w poszczególnych krajach) powierzchni lądu. W latach 1950-1W0 nastąpił wzrost o 25-75%. W kolejnym dziesięcioleciu nowo zajęte tereny w badanych 23 państwach stanowiły 0.3%. ich ogólnej powierzchni (ponad 0.9 min ha) (Europa s EmńronmenL.. 1995: 148: Środowisko Europy... 2005: 308). Wydaje się, że to mało, jednak trend ekspansji terenów zabudowanych jest dość trwały. W Polsce w ostatnich latach pod budownictwo mieszkaniowe i przemysłowe, komunikację itp. zajmowano rocznie po kilkanaście tysięcy hektarów (w latach 80. XX w. zdarzało się nawet ok. 40 tvs. ha), głównie gruntów rolnych (Ochrona środowiska, roczniki statystyczne GUS. Mazur 1985:37-39).