6

sfor iB li ter a tory

niMUnm HlŁttAi UłlY

________________

Literatura

okres	Grecja
archaiczny	• epika - Homer, eposy: Iliada, Odyseja 0 liryka - Tyrtajos, elegia patriotyczna Rzecz to piękna... -    Safona, erotyki: Zazdrość, Podnieście w górę dach -    Anakreont, anakreontyki: Słodki bój, Piosenka 0 tragedia - Ajschylos, Prometeusz w okowach, Oresteja 0 bajka (pogranicze liryki i epiki) - Ezop, Lew i mysz, Wilk w owczej skórze
klasyczny	0 liryka - Symonides, epigramaty: Los, Napis, słynny epigram na cześć bohaterów poległych pod Termopilami • tragedia - Sofokles, Antygona, Król Edyp - Eurypides, Elektra, Medea, Hipolit, Ifigenia w Taurydzie 0 komedia - Arystofanes, Chmury, Żaby, Sejm kobiet
hellenistyczny	0 liryka - Teokryt, sielanki: Pasterze, Koślarz i pasterz, Żeńcy
	Rzym
archaiczny	• komedia - Plaut, Komedia ośla, Skarb, Żołnierz samochwał - Terencjusz, Dziewczyna z Andros, Eunuch, Teściowa
augustowski	0 epika - Wergiliusz, epos Eneida 0 liryka - Horacy, pieśni: O co poeta prosi Apollina, Wybudowałem pomnik, list poetycki List do Pizonów, satyry: dwie księgi Satyr - Owidiusz, erotyk Prawo do miłości bez granic, wierszowany podręcznik ars amandi (Sztuka kochania), poetycka wersja mitologii greckiej i rzymskiej Przemiany
cesarski	0 epika - Gajusz Petroniusz, powieść komediowo-awanturnicza Satyricon

Cechy literatury starożytnej Grecji i Rzymu

•    skupiona na sprawach ziemskich i pozaziemskich

•    ukazuje człowieka z całym bogactwem jego duchowych przeżyć

•    refleksyjna

•    ściśle podporządkowana regułom poetyki Arystotelesa

•    obowiązuje kategoria estetyczna mimesis 0 respektuje zasadę decorum

0 łączy doskonałość formy z bogactwem treści

•    prezentuje świat wartości humanistycznych 0 charakterystyczny motyw - fatum

0 różnorodna pod względem rodzajów i gatunków

Terminy literackie i pojęcia

Arkadia - kraina historyczna w starożytnej Grecji, którą do rangi krainy wiecznej szczęśliwości podniósł twórca sielanki Teokryt; obecnie arkadia to synonim miejsca szczęśliwego, ziemskiego raju

Nicolas Poussin, Ct in Arcodio Ego (ok. 1650)

bukolika, sielanka - utwór poetycki (początkowo piosenka pasterska) przedstawiający w wyidealizowany sposób uroki życia wiejskiego; obejmuje utwory tematycznie związane z życiem pasterzy, rybaków, myśliwych; najczęściej w postaci monologu przeplatanego opisem i partiami dialogowymi; u Wergiliusza jako obraz życia pasterzy w idealnej Arkadii; gatunek ukształtowany w starożytności, pełnię rozwoju osiągnął w sen-' tymentalizmie (XVIII w.)

dytyramb - w greckiej liryce chóralnej pieśń pochwalna na cześć Dionizosa - boga wina, plonów, płodnych sił natury; śpiewana podczas Dionizji, świąt związanych z kultem Dionizosa i winobraniem, które dały początek tragedii oraz komedii w teatrze greckim

elegia - w poezji starożytnej Grecji utwór pisany dystychem elegijnym, o strofach dwuwerso-wych, zakończonych rymem parzystym; gatunek liryki żałobnej, pieśń lamentacyjna

epigramat - krótki utwór poetycki o charakterze aforystycznym, zabawny, dowcipny, zakończony puentą, często zaskakującą

epos inaczej epopeja - jeden z głównych gatunków epiki, dominujący aż do powstania powieści; ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów przedstawionych na tle przełomowych dla danej społeczności wydarzeń

archetyp - odwieczne, utrwalone w mitach, wzorce ludzkich zachowań; niezmienne wyobrażenia tkwiące w świadomości każdej społeczności

fatum - łac. 'to, co przepowiedziane, zrządzone przez bogów'; przeznaczenie, nieuchronny los; Fatum to bóstwo przeznaczenia fortuna - powodzenie, szczęśliwy los; Fortuna to rzymska bogini szczęścia i nieszczęścia, ślepego przypadku

georgika - poemat o charakterze dydaktycznym, sławiący wiejską pracę i uroki życia na wsi; zawiera rady dotyczące gospodarowania na roli i liczne refleksje dotyczące sensu istnienia

ironia tragiczna - nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii greckiej, którego czyny nieświadomie i wbrew jego woli pchają go do zagłady; kategoria ta nie pojawiała się w warstwie słownej utworu, lecz w jego fabule

konflikt tragiczny - konflikt dwóch równorzędnych racji; rozdarcie bohatera między jego dążeniami i skłonnościami a siłami zewnętrznymi (fatum, wyroki boskie, prawa natury); motyw związany z tragedią grecką

miniatura poetycka - forma liryczna przekazująca bogatą treść w krótkiej, najczęściej czte-rowersowej formie

mit - opowieść pozornie relacjonująca wypadki historyczne, która ilustruje wierzenia danej społeczności, zwłaszcza archaicznej; zadaniem mitów jest formułowanie wyobrażeń o świecie danej grupy społecznej, tłumaczenie tego, co niejasne, sytuowanie człowieka w przestrzeni kosmicznej; często służą jako poparcie pewnych tradycyjnych praktyk, nawet gdy są całkowicie bezpodstawne (tzw. mity społeczne); zbiór mitów nazywa się mitologią; ze względu na tematykę mity dzielimy na teogoniczne, kosmo-goniczne, genealogiczne i antropogeniczne

porównanie homeryckie - występuje w eposach Homera; drugi człon tego porównania stanowi rozbudowany obraz poetycki, wprowadzający w tok opowieści rodzaj dygresyjnego epizodu

topos - gr. 'miejsce wspólne'; stały obraz, motyw literacki wywodzący się z mitów, utrwalon) w ludzkiej świadomości, na przykład topos mi łości, cierpiącej matki, arkadii; gdy obraz nit przystaje do naszych wyobrażeń, mówimy o tal zwanym toposie odwróconym