6 (1538)

Ed.CM .'.idck Dokument Narzędzia Okno Pomoc

> ¹⁴ - ♦ 84,9% - y t2

Przed Księstwem Warszawskim

_# sj;_s

Był to okres znacznego, z krótkimi przerwami, wzmożenia w Europie działań politycznych i wojennych w związku z walką Francji napoleońskiej z państwami kolejnych koalicji. Problemy polityki międzynarodowej i wydarzenia wojenne dominowały w całej prasie kontynentu europejskiego i Wielkiej Brytanii. Również i na ziemiach podzielonej Rzeczypospolitej informacje o wielkich wydarzeniach epoki były przedmiotem powszechnego zainteresowania i zapełniały łamy gazet informacyjnych, przynosząc obraz wydarzeń bieżących dość pełny, chociaż ograniczony warunkami cenzuralnymi. Najbardziej zbliżone do prawdy informacje bieżące przekazywała prasa zaboru austriackiego, bardziej musiała się liczyć z cenzurą prasa wydawana na ziemiach pod okupacją pruską, najbardziej w zaborze rosyjskim.

W styczniu 1796 r. zaczęła ukazywać się w Krakowie wydawana pr/cz miejscowego księgarza Jana Maja „Gazeta Krakowska" (1796-1R49). Wkrótce zyskała wśród gazet polskich pierwsze miejsce juko względnie najbogatsza w informacje o wydarzeniach w Europie, m.in. o sukcesach gen. Bonapartego. Mimo niewielkiego nakładu (około 600 eg/..) „Gazeta Krakowska” odgrywała znaczną rolę w informowaniu sporej części społeczeństwa polskiego o wydarzeniach epoki. W Warszawie istniała „Gazeta Warszawska” Antoniego Lesznowskiego, a obok niej pojawił się (od stycznia 1797 r.) „Korrespondent Warszawski i Zagraniczny", pod nową redakcją, nawiązujący tytułem do starego pisma jeszcze z epoki Sejmu Czteroletniego. W pozostającej ówcześnie pod okupacją pruską Warszawie cenzura zaborcza była stosunkowo łagodna, toteż obie gazety mogły publikować dość znaczny zasób informacji z zagranicy, jednak ogólny upadek ekonomiczny i społeczny ówczesnego bardzo rozległego zaboru pruskiego nic sprzyjał ich rozwojowi. Obie gazety wychodziły w nakładach niższych od tysiąca egzemplarzy. W Wilnie powstał „Kurier Litewski” (1796), związany ze środowiskiem miejscowego uniwersytetu, ówcześnie przez wiele lat czołowej polskiej uczelni, co po mało efektywnych początkach zapewniło „Kurierowi” szansę pewnego rozwoju. W Poznaniu ukazywała się w języku polskim „Gazeta Południowo-Pruska” z mutacją niemiecką pt. „Siidpreus-sischc Zcitung". Po zwycięstwie Napoleona w 1806 r. obie te gazety zmieniły tytuły na „Gazetę Poznańską" i „Posener Zcitung”.

Czasopiśmiennictwo polskie tej epoki, mimo kilkunastu prób wydawania czasopism typu magazynowego, nic zyskało żadnego tytułu wartego wspomnienia w historii prasy polskiej. Ogólnie rzecz, biorąc, był to okres znacznego

załamania się prasy we wszystkich zaborach, zmniejszenia jej poczytności. W porównaniu z ostatnimi latami Rzeczypospolitej czytelnictwo zmniejszyło się znacznie.

W tej właśnie epoce pojawił się prototyp polskiej prasy emigracyjnej. Była to „Dekada Legionowa", wydawana w Mantui we Włoszech przez Cypriana Godebskiego (1799). Ukazało się 5 numerów tego niezwykłego periodyku, publikowanego co 10 tlili, którego przynależność do prasy jest o tyle wątpliwa, że nie było to czasopismo drukowane, lec/ przepisywane ręcznie w kilkunastu egzemplarzach.

Księstwa Warszawskiego

Wkroczenie na ziemie polskie wojsk francuskich jcsicnią 1806 r. i utworzenie z obszarów drugiego i trzeciego zaboru pruskiego osobnego państwa pod nazwą Księstwa Warszawskiego, poszerzonego w 1809 r. o część ziem zaboru austriackiego, stanowiło w dziejach prasy zasadniczy przełom z uwagi na wielkie ożywienie nadziei politycznych społeczeństwa, oczekującego odbudowy całej Rzeczypospolitej w sojuszu z napoleońską Francją. W Księstwie Warszawskim cała prasa znalazła się pod ścisłą kontrolą rządową, a z uwagi na permanentny właściwie stan wojny -podlegała ścisłej cenzurze prewencyjnej, sprawowanej przez funkcjonariuszy ministerstwa policji. Cała prasa Księstwa, zgodnie z przekonaniem jej wydawców i nastrojami większości opinii publicznej, łącząc zresztą nastroje patriotyczne z poparciem dla polityki Francji, konsekwentnie propagowała przez kilka lat (1806-1813) swoisty kult Napoleona i podkreślała sukcesy oręża francuskiego (oraz sprzymierzonego z nim polskiego) w wojnach przeciwko państwom starego systemu Europy.

Położenie polityczne prasy polskiej po 1815 roku

Utworzenie na Kongresie Wiedeńskim z większej części ziem Księstwa Warsza-

wskiego (z wyłączeniem Wielkopolski oraz Krakowa) autonomicznego Królestwa Polskiego, zgodnie z postanowieniem traktatu wiedeńskiego wyposażonego w stosunkowo liberalną konstytucję, stanowiło w dziejach prasy polskiej kolejny przełom. Po załamaniu się nadziei polskich związanych z Napoleonem oczekiwano teraz polepszenia losu sprawy polskiej w łączności z Rosją, mając na uwadze przede wszystkim obietnicę Aleksandra I tzw. rozszerzenia wewnętrznego, to znaczy przyłączenia do Królestwa znacznej większości wschodnich obszarów dawnej Rzeczypospolitej. Konstytucja Królestwa w art. 16 stwierdzała krótko: „Wolność druku jest zaręczona. Prawo przepisze środki ukrócenia jej nadużyć". Dnia 15 III 1816 r. Rada Stanu uchwaliła dekret o realizacji art. 16 konstytucji; zniesiono m.in. obowiązek cenzury prewencyjnej, zapewniając prawo do publikacji wszystkich utworów z wyjątkiem dzieł: przeciwnych religii chrześcijańskiej, znieważających króla lub władzę państwową, pobudzających do występku, do nieposłuszeństwa władzy lub naruszenia spokoju publicznego, naruszających „moralność" lub „uwłaczających cudzej sławie”. W Królestwie Polskim wolno było odtąd „pisać, wydawać, drukować, sprzedawać i ogłaszać bez cenzury i aprobaty rządowej wszelkie dzieła", w tym naturalnie również wszystkie publikacje prasowe. Za