73 (144)

I l»;ł>rr-.ctl.i.■ BurfiiUii I) Kimntt: (inłww    i»Hi*

ABN «)Tł Jl!_0|.| $495-0. •: !•■ WN PWN »1*

rolnictwo plantacyjne oraz prowadzona na ogromną skalę ekstensywna hodowla bydła powodowały i powodują nadal rozlegle i trwale straty. Wzrost inwestycji na tym terenie jest spowodowany możliwością uzyskania ogromnych zysków z eksploatacji bogactw lasów równikowych. Bardzo często niszczenie lasów jest usankcjonowane prawnie dzięki rozmaitym programom rządowym wspierającym budowę autostrad, intensywną hodowlę bydła, wyrąb do celów komercyjnych czy osadnictwo. Międzynarodowe lirmy wycinają najszlachetniejsze gatunki drzew (np. mahoń, heban), a przy okazji zniszczeniu ulega cala pozostała część ekosystemu. Oprócz drewna, które stanowi niewielki procent bogactwa wilgotnych lasów równikowych, przedmiotem eksportu są także olejki eteryczne, mleczko kauczukowe, rośli ny lecznicze, żywica, bambus, miód, wosk pszczeli (Winpenny 1995:334-342).

W ubogich krajach strefy okołorównikowej rośnie liczba ludności, która, pozbawiona dochodów wskutek istniejącej sytuacji społeczno-gospodarczej i polityki, w zdewastowanym nieumiejętna gospodarką lub nadmierną eksploatacją środowisku, nie ma możliwości zdobycia środków do normalnej egzystencji. Sytuacja taka zmusza miliony ludzi do migracji i rozpaczliwego poszukiwania środków do życia. Zasiedlają puste, niezamieszkałe obszary leśne.

Zarówno bogaci, jak i biedni, zamieniają lasy- na pola uprawne. Intensywny sposób uprawy płytkich i ubogich gleb prowadzi do całkowitego ich degradowania, które wyklucza możliwość użytkowania rolniczego. Setki tysięcy hektarów wydartych dżungli pod pastwiska i uprawy zmieniają się w nieużytki. Ponadto na tych terenach niszczenie lasów jest związane z nadmiernym mono kulturowym wypasem bydła, pozyskiwaniem drewna opalowego, przemieszczaniem się ludności z terenów gęsto zaludnionych na obszary niczamicszkanc (Winpenny 1995: 38).

9.5. Zamieranie lasów północnego pasa leśnego

Zjawiska zachodzące w lasach strefy umiarkowanej na półkuli północnej mają odmienny charakter. Już dawno obserwowano lokalne uszkodzenia ekosystemów leśnych położonych w pobliżu źródeł zanieczyszczeń w Europie Środkowej i Zachodniej. Jednak dopiero w drugiej połowie XX w. zasięg szkód powiększył się wyraźnie, obejmując ponad połowę drzewostanu Europy. Ocena zniszczenia drzewostanów oparta jest na stopniu dcfoliacji, czyli ubytku aparatu asymilacyjncgo (tab. 9.2). Straty w produkcji leśnej wywołane zanieczyszczeniem powietrza szacowano w okresie wysokiego zakwaszeniu środowiska w Europie nawet na ok. 23 mld doi. rocznie (Ochrona środowiska... 1993: 430). Defoliacjn i zamieranie drzew wywołane skażeniami atmosfery występują także, choć w mniejszym natężeniu, w pozaeuropejskich krajach uprzemysłowionych, a nawet w krajach rozwijających się. Polska należy do krajów o najbardziej zagrożonych ekosystemach - w 2005 r. 30,7% drzew wykazywało ubytki aparatu asymilacyjncgo w stopniu średnim i silnym (średnio w Europie 23,2%). W gorszej sytuacji były lasy tylko w Czechach. Bułgarii. 1 'rancji i Włoszech (Ochrom środowiska... 2006: 510-515).

Zamieranie lasów strefy umiarkowanej jest zjawiskiem poznanym jedynie częściowo. Tłumaczy się je przede wszystkim zanieczyszczeniami przemysłowymi, które osłabiają drzewostan. Ograniczenie żywotności ekosystemów leśnych przez zanieczyszczenia umożliwia atak owadów i innych szkodników oraz grzy-

li i+rciW' II    .ir.ow.inwA-.t •!• >!

IhBN 97K.KMI-I54tt.lt. r l:v WN PWV :i>:«

Tabela 9.2, Ocena stanu uszkodzenia drzew metoda bioindykacyjna (dcloliacji) w niektórych krajach Lu ropy

w lalach 1995 i 20U5

Obszar	Udział drzew usz drzewa we wszystkich klasach		kodzonych (w ^(~e) drzewa średnio i silnie uszkodzone
	1W5	2005	1995	2005
Austria	32.9	49.5	6.6	14.4
Białoruś	84.3	62.3	38.3	9.0
Czechy	93,4	88.4	58.5	57,1
Hania	65,7	31,2	36,6	9.4
Finlandia	38.7	42,4	13,3	8.8
Francja	37.0	69.5	12.5	34.2
Hiszpania	71.3	83.0	23.5	21.3
Holandia	55.5	44.8	32.0	30.2
I i twa	80,6	85.9	24,9	11.0
Niemcy	71,1	70,9	22,1	28.5
Norwegia	65.0	55.8	28.8	21.6
Polska	94.3	87.8	52.6	30.7
Rumunia	48.1	26,9	21.2	8.1
Słowacja	86.1	85.8	42.6	22.9
Szwajcaria	62,2	71,2	24,6	28,1
Szwecja	38,4	53,9	14,2	18.4
Ukraina	76.4	37,4	29.6	8.7
W ielka Brytania	58.3	70.9	13.6	24.8
Europu	60.0	66.7	25.3	23,2

Żroćlc. opracowanie własne na [>.xłsiawie < a h/Mia fault/Hiska... (2IW6: 508 509).

bó>v pasożytniczych. Najdotkliwsze straty dotyczą przy ty m najstarszy ch formacji roślinnych (Walczak 1991: 18).

Działalność człowieka prowadzi do powstawania gigantycznych ilości stałych, ciekłych i gazowych odpadów. Do atmosfery dostają sit? pyły. pary i gazy. Trzy niskiej ich koncentracji roślinność i gleby leśne funkcjonują jako „pochłaniacze”, a wpływ skażenia jest nieszkodliwy lub czasami nawet stymulujący. Przy wyższych stężeniach polutantów następuje obniżenie produktywności, zmiana jego składu gatunkowego, wyraźne uproszczenie struktury, zachwianie równowagi cykli biogeochemicznych, erozja, a w konsekwencji załamanie funkcjonowania ekosystemu. Głównymi zanieczyszczeniami atmosfery szkodliwymi dla lasów są związki siarki (dwutlenek i trójtlenek siarki, siarczek węgla, siarkowodór, siarczany), związki azotu (tlenki azotu, amoniak, azotyny i azotany), związki fluoru (fluorowodór), ozon, chlorki, pary metali ciężkich i różnego rodzaju pyły.

Siarka należy do biogenów. czyli substancji budujących żywe organizmy. Może jednak działać toksycznie przy wysokim stężeniu jej związków w atmosferze. Naturalnymi jej źródłami są: mikrobiologiczny rozkład materii organicznej, aerozol wody morskiej,

iei